نقيضه‌گويي در سنّت فرزندنامه‌نويسي با تأكيد بر نصيحت‌نامۀ شيخ‌المقامرين به فرزندش

فرزندنامه از گونه‌هاي مهم و كهن ادب‌تعليمي است كه والدين باهدف آموزش علوم و تربيت ديني و اخلاقي فرزندان نوشته‌اند. فرزندنامه‌نويسان، ‌هميشه با محدوديت‌هاي رتوريكي روبرو هستند؛ بنابراين، ‌در پي يافتن شگردهاي بلاغي براي رفع اين مشكل هستند. نقيضه‌گويي، ‌شگردي بلاغي است كه با هنجارشكني‌ِ سنّت‌هاي اندرزي، ‌باورهاي نهادينه‎شده در مخاطبان را درهم مي‌شكند و با اصل غافل‌گيري، ‌مي‌تواند موجب تأثير بيشتر در مخاطب ‌شود. نصايح شيخ‌المقامرين، ‌نقيضه‌اي است بر قابوس‌نامه كه ابراهيم خراساني براي فرزندش نوشته است. در اين مقاله، ‌با رويكرد تطبيقي و تحليلي، ‌كاركردهاي نقيضه‌گويي در اين اثر بررسي شد. شيخ‌المقامرين از دو سنّت هميشگيِ موجود در فرزندنامه‌ها كه «توجه به سودشخصيِ فضايل اخلاقي» و «قضاوت مردمان زمانه» است، ‌انتقاد مي‌كند و از نقيضه بهره مي‌برد تا نخست، ‌نابساماني‌ها و مفاسد روزگار خود را براي فرزندش تشريح كند تا با وارونه‌سازي، ‌از رذايل اخلاقي دور شود و هم‌چنين، ‌با نقيضه بر قابوس‌نامه، ‌موجب ماندگاريِ اثر خود شود.