كاركردهاي هنري و تعليمي تمثيل

يكي از ابزارهاي مهمي كه نويسندۀ ادب تعليمي در جهت توضيح و تفسير ايده‌هاي اخلاقي و عرفاني و القاي مطلب خود به مخاطب از آن ياري مي‌گيرد تمثيل است. در تمثيل نويسنده و شاعر ابتدا مفاهيم كلي و انتزاعي را كه غالباً عقلي و از نوع خبري هستند، ‌بيان مي‌كند و بعد براي ملموس و عيني كردن آن‌ها و اثبات ادعاي خود، ‌مثال و دليلي ادبي مي‌آورد و از اين نظر كه سخنان مستدل آن‌ها ساده و قابل‌فهم است و با صراحت به نتيجه‌گيري مي‌پردازد، ‌تأثير عميقي بر خواننده مي‌گذارد. انواع تمثيل از ابزارهاي قوي تصويرگري و آشنايي‌زدايي و منشأ خلق مضامين بديعي هستند و ازآنجاكه در اين شگردهاي ادبي، ‌تصاوير اثباتي در خدمت اقناع مخاطب است، ‌شيوۀ بيان استدلالي بر بيان هنري برتري دارد. در اين جستار كاركردهاي هنري و تعليمي و تربيتي انواع گوناگون تمثيل، ‌موردنقد و بررسي قرار گرفته است. پژوهش، ‌بر اساس نحوۀ كاربرد مصداق‌هاي اين آرايه‌ ادبي در آثار مهم تعليمي و سبك هندي و ملاحظۀ ديدگاه‌هاي صاحب‌نظران و دريافت شخصي نگارنده از اين هنر بلاغي صورت گرفته است. نتيجه كلي مقاله اين است كه به‌كار بردن فراوان شكل‌هاي مختلف تمثيل، ‌يكي از رازهاي زيبايي و ذوق‌پسندي و تأثير زبان آثار ادبي تعليمي و سبك هندي بر خواننده است و همين امر سبب شده مفردات نغز آن‌ها بر سر زبان‌ها بيفتد و خوانندگان معاني و مفاهيمي را كه در اين بيت‌ها ذكر شده‌اند از جان‌ودل و بدون چون‌وچرا بپذيرند.