باز هم دربارۀ مازندرانِ شاهنامه نبرد ايران و مازندران (مشرق و مغرب)، زمينۀ اصلي حماسه‌هاي فارسي

موضوع غالب حماسه‌هاي فارسي پس از شاهنامۀ فردوسي، شرح نبردهاي ايران و مازندران است. در اين ميان، ظاهراً شاهنامۀ فردوسي يك استثناست كه نبردهاي عمدۀ ايرانيان را با تورانيان توصيف كرده است. دربارۀ اين‌كه چرا نبردِ اصلي شاهنامۀ فردوسي بين ايران و توران است، سخناني گفته شده، امّا در اين تحقيق، بحث اصلي بر سر حماسه‌هاي غير از شاهنامۀ فردوسي است. هرچند جغرافياي حماسي، كاملاً متفاوت از جغرافياي واقعي است و جغرافياي داستاني، يك جغرافياي رواني/ سمبليك است كه به جز در مورد اسامي، ربطي به جغرافياي واقعي ندارد، امّا بررسي همين جغرافياي داستاني، ما را به اين نتيجه مي‌رساند كه مازندران در شاهنامه، بايد در حدود مغرب واقع شده باشد. مقالۀ حاضر، بر اساس شواهدي كه از متون مختلف جمع‌آوري كرده، نشان مي‌دهد كه در عمدۀ متون حماسي فارسي، به جز شاهنامۀ فردوسي، نبرد اصلي ايرانيان، با مازندرانيان است و در اين ميان، تورانيان نقش عمده‌اي ندارند. بر اساس شواهدي كه از اين متون برمي‌آيد، مازندران در حدود مغرب قرار دارد كه در ادبيّات حماسي ايران، نماد تاريكي است كه در برابر نور (ايران) قرار مي‌گيرد و بنابراين، مازندران نمي‌تواند در سرزمين هند (شرق) قرار داشته باشد.