واكاوي دلالت ماده «عصم» با رويكرد ريشه‌شناسي و تاريخ انگاره

فهم دقيق انگاره عصمت كه از واژگان كليدي حوزه امامت به شمار مي‌آيد، وجهه اصلي نوشتار حاضر است. اين مقاله مي‌كوشد با بررسي داده‌هاي لغوي ريشه عصم در زبان‌هاي سامي و ارزيابي استعمال‌هاي قرآني و حديثي آن با احتراز از پيش‌فرض‌هاي كلامي شيعه در خصوص معنا و مفهوم ساخت يافته عصمت در دوره‌هاي بعد، معناي متقدم آن و سير تطور معنايي‌اش را بكاود. طبق يافته‌هاي اين پژوهش در بخش مربوط به زبان‌هاي سامي، مي‌توان سه معناي استعمالي از جمله بستن و محكم كردن، پناه بردن، دفاع و مقاومت كردن را براي ماده «عصم» در نظر گرفت كه معناي اصلي يا قدر مشترك هر سه معنا، حفظ و صيانت است. در زبان عبري و عربي به حفظ از گناه و معصيت نيز به طور مشخص تصريح شده است. اين معاني دقيقا در آيات قرآن نيز قابل مشاهده است با اين توضيح كه معناي التجاء، از بسامد بالاتري برخوردار است. در روايات نيز كاربست ماده در معناي حفظ را به طور بسيار گسترده براي اهل بيت(ع) شاهديم كه متعلق آن اموري چون زلل، رجس، ذنوب، معصيت، شبهه و ترديد و ... است و جالب آن كه مصاديق يادشده براي انسان‌هاي عادي هرگز در روايات مطرح نشده؛ لذا مي‌توان ادعا نمود هر دو مرتبه عصمت (حفظ از خطا و گناه) براي اهل بيت(ع) قابل اثبات است. در نهايت مي‌توان گفت ماده عصم در آيات قرآن و روايات دچار يك نوع تضييق معنايي شده و عمدتاً در معناي حفظ از گناه و خطا به كار رفته است.