تاثير تابش پرتوي فرابنفش و محلول ‌پاشي برخي از تنظيم كننده ‎هاي رشد بر ويژگي‌هاي عملكردي و ظاهري شنبليله ( Trigonella foenum-graecum L )

سابقه و هدف: افزايش تابش پرتوي فرابنفش به‌ويژه فرابنفش - ب، به عنوان يكي از پيامدهاي تغيير اقليم، قادر به اخلال در رشد و نمو گياهان است. پرتوي فرابنفش بر رشد و متابوليسم گياه تاثير مي‌گذارد. مطالعات مختلف نشان داده‎اند كه افزايش پرتوي فرابنفش - ب مي‌تواند اثرات زيان آوري بر فرآيندهاي فيزيولوژيكي و رشد كلي بعضي از گياهان داشته باشد. استفاده از تركيبات يا تنظيم كننده‌هاي رشد به صورت برون‌زا در بسياري از موارد در كاهش اثرات تنش‌هاي محيطي موثر بوده است. مطالعه حاضر به منظور بررسي تاثير پرتوي فرابنفش آ و ب و محلول ‌پاشي ملاتونين و آسكوربيك‌اسيد بر رشد، زي‌ توده گياهي و خصوصيات ظاهري و روزنه‌اي شنبليله انجام گرفت. مواد و روش‌ها: آزمايش به‌ صورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح كامل تصادفي اجرا شد. تيمار تابش پرتوي فرابنفش در چهار سطح (شاهد، تابش پرتوي فرابنفش - آ، تابش پرتوي فرابنفش - ب و تابش پرتوي فرابنفش آ + ب) به عنوان عامل اصلي و كاربرد تركيبات تعديل كننده‌ي تنش در چهار سطح (شاهد، ملاتونين، آسكوربيك اسيد و ملاتونين + آسكوربيك اسيد) به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. در پايان آزمايش صفات ارتفاع بوته، عرض بوته، تعداد برگ، طول برگچه، عرض برگچه، طول دمبرگ، قطر طوقه‌، وزن تر و خشك اندام هوايي، وزن تر برگ، تعداد شاخه‌هاي جانبي، تعداد ميانگره، طول و عرض سلول محافظ روزنه، شاخص روزنه‌اي، تراكم روزنه‌اي، محتواي كلروفيل و كاروتنوئيد اندازه‌گيري شد. داده‌ﻫﺎي به ‌دست آمده از آزمايش ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم افزار Minitab ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳه‌ آﻣﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. مقايسه‎ي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‌ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش آزمون LSD در سطح 0.05 انجام ﮔﺮﻓﺖ. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه پرتوي فرابنفش - آ علي رغم كاهش تعداد شاخه‌هاي جانبي ( 15.63 درصد) ، باعث افزايش وزن تر برگ، قطر طوقه، طول دمبرگ، طول و عرض برگچه، ارتفاع و عرض بوته، وزن تر اندام هوايي ( 12.17 درصد) ، وزن خشك اندام هوايي، تعداد ميانگره و ميزان كلروفيل - آ (7.4 درصد) و كلروفيل - ب ( 3.5 درصد) ‌شد. بر خلاف اين تيمار فرابنفش - ب و فرابنفش آ + ب باعث كاهش اغلب صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته (8.09 درصد)، طول و عرض برگچه، طول دمبرگ، كلروفيل آ، كلروفيل ب، كلروفيل آ+ب، وزن تر و خشك بوته و وزن تر برگ شد. با اين وجود ميزان كاروتنوئيد، تعداد شاخه‌هاي جانبي ( 6.58 درصد) و شاخص روزنه‌اي ( 11.4 درصد) را افزايش دادند. كاربرد آسكوربيك اسيد و ملاتونين باعث كاهش اثرات منفي تابش فرابنفش در شنبليله گرديد. در شرايط عدم تيمار فرابنفش و تيمار فرابنفش - آ، محلول پاشي آسكوربيك اسيد اثرات بهتري بر صفات مورد مطالعه بر جا گذاشت و بيشترين ميزان ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبي، تعداد برگ، طول و عرض برگچه، كلروفيل، كاروتنوئيد، شاخص روزنه و تراكم روزنه را به خود اختصاص داد. در حالي كه در شرايط تابش فرابنفش - ب و فرابنفش آ + ب، محلول پاشي هر دو تركيب ملاتونين و آسكوربيك اسيد نتايج بهتري به همراه داشت. بنابراين مي‌توان گفت كه اثر هم افزايي اين دو تركيب در تعديل اثرات تنش فرابنفش در شنبليله قابل توجه بود. نتيجه‎گيري: در اين مطالعه تابش فرابنفش - ب و تابش همزمان فرابنفش - آ و ب منجر به كاهش رشد و نمو شنبليله شد. بر خلاف اين، پرتوي فرابنفش - آ باعث بهبود عملكرد و صفات ظاهري گياه گرديد. علاوه بر اين، حلول ‌پاشي ملاتونين و آسكوربيك‌اسيد باعث كاهش آسيب‌هاي ظاهري و شاخص‌هاي رشدي ناشي از تيمار پرتوي فرابنفش - ب شد.