تبيين مفهوم تجسم اعمال (دئنا) از منظر دين اسلام، زردشتي و مانوي

نتايج اعمال در هر ديني جزء لاينفك و اساسي در آخرت‌شناسي آن دين است و همچنين در بعضي موارد انسان آثار اعمال خود را در اين دنيا مي‌بيند. اما مسئله اينجاست كه در هر ديني نوع اين بازگشتِ عمل، با توجه به اسطوره و عقايد هر دين در باب آفرينش و پايان جهان چگونه است؟ در اسلام و قرآن به درازا از مفاهيم نيات اعمال، برزخ و معاد و قيامت سخن گفته شده است. در دين زردشت و متون اوستايي و پهلوي علاوه بر معاد، بر پايۀ قانون اشه، رفتار انسان در همين جهان نيز به خودش برمي‌گردد. دركل، بهشت يا دوزخ، بازتاب طبيعي كردار انسان است. در مانويت اعتقاد به تناسخ انسان گناهكار در اين دنيا و رفتن به بهشت نو و سپس بهشت روشني، بعد از پاكي و نورانيت كامل، مطرح است. بنابراين اين بحث در دين زرتشت و اسلام تاحدودي باهم هم‌افق است؛ اما در مانويت كاملاً بحث فرق مي‌كند؛ كه در اين مقاله با استفاده از روش كتابخانه‌اي و توصيفي، مورد بررسي قرار گرفته است.