بررسي اثر خشك كردن به‌وسيله اشعه گاما، شرايط و مدت زمان نگهداري بر اسانس و برخي از خصوصيات فيزيولوژيك Satureja spicigera (C Koch) Boiss.

در اين تحقيق، براي بررسي اثر پرتو گاما به‌عنوان يك روش براي خشك كردن ماده گياهي، شرايط و مدت زمان نگهداري گياه بر درصد و تركيب‌هاي اسانس و برخي از صفات فيزيولوژيك مرزه سنبله‌اي (Satureja spicigera (C. Koch) Boiss.)، سرشاخه‌هاي گياه در مرحله گلدهي جمع‌آوري شد. تابش پرتو گاما، در سازمان انرژي اتمي،  در 5 سطح 0، 2.5، 5، 7.5 و 10 كيلوگري انجام گرديد. نگهداري در دو شرايط يخچال با دماي 4 درجه سانتي‌گراد و هواي اتاق انجام شد. مدت زمان نگهداري در سه سطح 0، 120 و 240 ساعت بود. آزمايش به‌صورت فاكتوريل و در قالب طرح كاملاً تصادفي با 3 تكرار انجام شد. استخراج اسانس از سرشاخه گل‌دار نمونه‌هاي مرزه به روش تقطير با آب انجام شد. تركيب‌هاي اسانس با استفاده از دستگاه‌هاي كروماتوگرافي گازي (GC) و كروماتوگرافي گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) مورد شناسايي قرار گرفت. اثر اشعه گاما بر درصد اسانس و مقدار پارا-سيمن، تيمول، كارواكرول، فنل، فلاونوئيد و فعاليت آنتي‌اكسيداني در سطح 1% معني‌دار بود. مدت زمان نگهداري بر درصد اسانس و ميزان پارا-سيمن، تيمول و كارواكرول اثر معني‌دار داشت. شرايط نگهداري بر محتواي تام فنل و فلاونوئيد و فعاليت آنتي‌اكسيداني عصاره اتانولي مرزه اثر معني‌دار نشان داد. مقايسه ميانگين اثر تابش گاما نشان داد كه بيشترين درصد اسانس با 1.12% و 1.03% به‌ترتيب از نمونه شاهد و پرتودهي 5 كيلوگري اشعه گاما بدست آمد. حداكثر مقدار تيمول (13.57%) از تابش 10 كيلوگري پرتو گاما حاصل شد و ميزان كارواكرول در شاهد (34.73%) بيشتر از بقيه بود. با پرتودهي 2.5 كيلوگري اشعه گاما، ميزان تركيب‌هاي فنلي 1.4 برابر و فعاليت آنتي‌اكسيداني 1.76 برابر نسبت به شاهد افزايش داشت. البته با نگهداري گياه در يخچال از مقدار تيمول آن كاسته ‌شد. بيشترين درصد اسانس مربوط به نگهداري در مدت 120 ساعت بود. استفاده از پرتو گاما با شدت زياد براي دستيابي به اسانس با تيمول بالا مناسب است. همچنين استفاده از اشعه كم مي‌تواند براي خشك كردن گياه مرزه سنبله‌اي براي دست يافتن به عصاره‌اي با كيفيت بهتر حاوي تركيبات فنولي بيشتر، مفيد باشد. ولي استفاده از اشعه گاما براي خشك كردن به منظور اسانس‌گيري مناسب نيست.