نقش گروه‌هاي نظامي در تحولات خلافت عباسي (300-330ه.ق) بر اساس رويكرد پاتريمونيال وبر (مطالعه موردي سه گروه مصافيان، ساجيان و حجريان)

اين پژوهش در‌صدد است تا نقش سه گروه نظامي «مصافيان»، «ساجيان» و «حجريان» در رخداد‌هاي خلافت عباسي طي سال‌هاي 300 تا 330ه.ق. بر اساس رويكرد پاتريمونيال وبر را بررسي نمايد و به چگونگي ورود  سه گروه مذكور به دستگاه خلافت  و نقش آن‌ها در حفظ يا اضمحلال قدرت خلفا و علل هواداري يا سركشي ايشان از خلفا، پاسخ دهد. با تأسيس دولت عباسي، بر‌خلاف عصر اموي كه ساختار نظامي، جنبۀ عشيرتي داشت و بر ارتش شامي متكي بود، اين نهاد تأثير‌گذار، بر گروه‌هاي موسوم به «ابناء»، «موالي» و «زواقيل» تكيه داشت. در آغاز قرن چهارم هجري، گروه‌هاي نظامي دون‌پايه در رويدادهاي مربوط به نهاد خلافت، نقش تعيين‌كننده‌اي ايفا نمودند كه سه گروه «مصافيه»، «ساجيه» و «حجريه» از بقيه برجسته‌تر بودند و نقش آن‌ها در دوران خلافت «المقتدر»، «القاهر» و «الراضي» بسيار مشهود است. نتايج اين نوشتار، حاكي از آن است كه سه گروه مذكور، بنا به منافع مالي، رويكردهاي متفاوتي در برهه‌هاي مختلف اتخاذ مي‌كردند. آن‌ها گاه به هواداري از خليفه مي‌پرداختند و گاه با دشمنان وي همكاري مي‌نمودند؛ از طرفي وابستگي بيش از حد خلفا به اين گروه‌هاي نظامي، از يك سو سبب اعطاي املاك و ديگر امتيازات به آن‌ها و از سوي ديگر باعث تشتت و چندپارگي قلمروي اسلامي گرديد.