تبيين مباني حضور فراتاريخي قرآن كريم

از مسائل نوين قرآن‌شناختي كه از سوي پاره‌اي از دگرانديشان مذهبي مطرح شده، انگاره تاريخ‌مندي آموزه‌هاي درون قرآني است. باوجود ارتباط تنگاتنگ ميان گفتمان جاودانگي قرآن و اثرپذيري آن از شرايط نزول، اما سازوكار التزام به ابعاد فراتاريخي‌ قرآن كريم، مي‌تواند فصل نويني را از مطالعات قرآني فراروي قرآن‌پژوهان بگشايد. اين مقاله، با به‌كارگيري رويكردي تبييني-انتقادي، شبهات تاريخ‌مندي قرآن را اصولاً به دو ساحت «مفهوم‌شناختي» و «آيه‌شناختي» قابل ارجاع مي‌داند. ازاين‌رو «مفاهيم قرآني» نه‌تنها از ويژگي‌هاي ممتازي چون «قصدي‌بودن معناي واژگان نزد ماتن»، «نزاهت معنايي و جامعيت دلالي» و «هويت مستقل معنايي» در راستاي ابعاد فراعصري برخوردارند، بلكه «آيه‌هاي قرآني» نيز از رهگذر دو الگوي راهبردي قابل ارائه‌اند: الف) تعميم‌گذاري مخاطبان قرآن در راستاي ابعاد فراتاريخي آن، ب) خطاب‌هاي طولي دلالت‌هاي آيات قرآني. التزام به مؤلفه‌هاي مزبور، نه‌تنها ابعاد و كاركرد نظارتي قرآن را در زمانه نزول بيش‌ازپيش مي‌نمايد، بلكه با سازوكاري كه اساساً در بن‌مايه كاربست‌هاي آن به‌كار رفته، بر تمامي نيازهاي كلان مخاطبان در سده‌هاي پسين نيز توسعه يافته است.