سنجش تقسيم قضيه به حقيقيه، خارجيه و ذهنيه با تكيه بر رابطه ذهن و زبان

ابتكار تقسيم قضيه به حقيقيه، خارجيه و ذهنيه سهم منطق‌دانان قرن هفتم است؛ هرچند مي‌توان ريشه‌هاي آن را در آثار پيشينيان مشاهده كرد. در اين مقاله اين تقسيم با تكيه بر دوگانه قضيه ملفوظه و معقوله مورد سنجش قرار گرفته است. براساس دوگانه يادشده هرچند در سطح زبان، موضوع قضاياي ثلاث يكسان است، اما در سطح مفهوم، موضوع خارجيه، مقيد به قيد «موجود در خارج» است، ولي موضوع حقيقيه نسبت به اين قيد، مطلق است. ذهنيه نيز مانند خارجيه، مقيد است. پس يك قضيه با موضوع يكسان به سه قسم تقسيم نمي‌شود. هيئت قضيه محصوره، تنها بر حقيقيه دلالت دارد و خارجيه با قيد يادشده يك قضيه حقيقيه است كه افراد مفروض، به دليل داشتن آن قيد، تخصصاً از شمول آن خارج‌اند. همچنين خارجيه به شخصيه بازگشت نمي‌كند. در مرحله دلالتِ هيئت قضيه محصوره، افراد از طريق عنوان به‌طور اجمالي لحاظ مي‌شوند، مانند وضع حروف در ديدگاه مشهور اصولي‌ها. در اين مرحله قضيه بر هيچ فرد محقق يا مقدري دلالت ندارد. اينكه قضيه شامل چه افرادي است، به مرحله تطبيق بازمي‌گردد. با اين تحليل، حقيقيه به شرطيه منحل نمي‌شود