بررسي بافت‌هاي ناكارآمد شهري از منظر ميزان خطرپذيري بحران؛ نمونه موردي شهر تهران

مقدمه: خطرپذيري بحران‌ها در شهرهايي از جهان كه در معرض مخاطرات هستند، به شدت در حال افزايش است. در درون شهرها نيز به‌ويژه شهرهاي كشورهاي با درآمد پايين و متوسط، برخي فضاهاي شهري به گونه‌اي ساخته شده‌اند كه خطرپذيري‌ها را به ‌صورتي ناعادلانه توزيع مي‌كنند. در شهر تهران وجود مخاطرات تهديد كننده‌اي از جمله زلزله، سيل، آتش‌سوزي و بسياري از چالش‌هاي محيطي در كنار وسعت بالاي بافت‌هاي ناكارآمد موجب شده اين شهر شرايط ويژه‌اي از نظر مديريت خطرپذيري بحران داشته باشد. اين پژوهش با بهره‌گيري از رويكرد يكپارچه‌سازي سياست‌هاي مديريت بحران و ارتقاي بافت‌هاي ناكارآمد شهري به دنبال پهنه‌بندي اين بافت‌ها در شهر تهران به لحاظ آسيب‌پذيري در برابر مخاطرات مختلف و ارائه راهكارهايي به منظور كنترل و كاهش خسارات ناشي از مخاطرات با تأكيد بر سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و پيشگيري مي‌باشد.داده و روش: اين پژوهش از نظر نوع، توسعه اي كاربردي است و الگوي كلي آن توصيفي– تحليلي و مبتني بر روش ارزيابي مي‌باشد كه در طي آن مدل‌سازي، ساخت شاخص تركيبي و تلفيق و روي هم‌گذاري لايه‌ها و داده‌هاي اطلاعاتي بر اساس فرايند تحليل سلسله مراتبي براي تعيين وزن نهايي واحدهاي مكاني و پهنه‌بندي آسيب‌پذيري بافت‌هاي ناكارآمد شهر تهران انجام شده است. داده‌ها و لايه‌هاي مربوط به شاخص‌ها نيز از منابع و داده‌هاي ثانويه مختلفي استخراج شده است. امتياز‌دهي به‌ شاخص‌ها و زير شاخص‌ها بر اساس پرسش‌نامه خبرگان بوده و محاسبات در نرم افزار ARC GIS  صورت گرفته است.يافته‌ها: در شهر تهران همپوشاني زيادي بين محدوده‌ بافت‌هاي ناكارآمد شهري و سطح بالاتر فقر شهري ‌و پتانسيل وقوع انواع مخاطرات وجود دارد. در اين زمينه، بافت‌هاي ناكارآمد نيمه جنوبي شهر تهران به ويژه در مناطق 15، 18 و 20 در درجه نخست و مناطق 16، 17 و 19 در درجه دوم داراي بيشترين پتانسيل خطرپذيري هستند.نتيجه‌گيري: در محدوده‌هايي از شهر تهران واقعيت‌هاي مديريت بحران بسيار پيچيده‌تر از برنامه‌ريزي‌ها و سياست‌گذاري‌هاي موجود است و نظام مديريت بحران در بافت‌هاي ناكارآمد نيازمند ساز و كار متفاوتي در مقايسه با ساير نقاط شهر است. بنابراين در اين محدوده‌ها به‌منظور كاهش ريسك مخاطرات لازم است توجه ويژهاي به مسئله كاهش فقر شهري و آسيب پذيري و به طور كلي يكپارچه‌سازي سياست‌ها و اقدامات مديريت خطرپذيري بحران و برنامه‌هاي شهرسازي و توسعه اجتماعي و اقتصادي داشت.