ويژگي‌هاي جمعيت‌شناختي و مهارت‌هاي انديشه‌گري انتقادي هنرجويان فني و حرفه‏اي كشاورزي: مقايسه‌اي مبتني بر نابرابري فضاي آموزشي

پيشينه و اهداف: مهارت‌‌‌‏هاي انديشه ‏گري انتقادي دارايي ‏هاي ذهني ارزشمندي هستند كه هر فرد مستقلي بايد به آنها مجهز باشد. مهارت ‏هاي انديشه گري انتقادي به افراد كمك مي‏ كند تا به‏ جاي انجام اقدامات واكنشي، قبل از انجام هر فعاليتي پيامدهاي ناشي از آن را پيش‏بيني كنند. مجهز بودن افراد به مهارت‏ هاي انديشه ‏گري انتقادي نه تنها از اهميت ويژه ‏اي براي خود آنها، بلكه براي اطرافيان و نسل‏هاي آينده نيز برخوردار است؛ زيرا، افرادي كه داراي سطوح پاييني از‏ مهارت‏هاي انديشه ‏گري انتقادي هستند دست به اقداماتي مي ‏زنند كه مبتني بر تحليل عميق مسائل و پيامدهاي ناشي از اجراي آن نيست كه اين امر به نوبه‏ خود، ديگران را نيز در معرض خطر قرار مي ‏دهد. از اين‏رو، پرورش مهارت‏ هاي انديشه‏گري انتقادي در ميان هنرجويان رشته‏ هاي فني و حرفه‏اي كشاورزي با توجه به ماهيت و اهداف اين رشته‏ ها از اهميت ويژه‏اي براي مقابله با مشكلات و نابساماني‏ هاي بخش كشاورزي برخوردار است. با در نظر گرفتن اين نكته، تلاش‏هاي بسياري براي توسعه و نهادينه ‏سازي اين مهارت‏ها در هنرجويان كشاورزي انجام شده است. با اين وجود، اين تلاش ها به اهداف خود نرسيده و بخش كشاورزي همچنان با چالش‏ هاي بي‌شماري روبرو است. گروه پژوهش بر اين باور است كه پايين بودن مهارت‏هاي انديشه‏ گري انتقادي در هنرجويان كشاورزي به دليل توجه بيش از اندازه‏ پژوهش‏هاي اين حوزه بر مسائل آموزشي و محيط خرد درون مدرسه است؛ در حالي كه محيط بيروني و ويژگي‏هاي جمعيت‏ شناختي طبق انگاره‏هاي شناختي اجتماعي بندورا و نظام‏ هاي خودكار لومان جايگاه ويژه‏اي در پرورش مهارت‏هاي انديشه ‏گري انتقادي دارد. با چنين استدلالي، اين پژوهش تلاش مي‏كند كه مهم‏ترين عامل‏هاي جمعيت ‏شناختي اثرگذار بر مهارت‏هاي انديشه‏ گري انتقادي هنرجويان رشته‏ هاي كشاورزي را شناسايي كند تا از اين طريق به بهبود برنامه‏ ريزي‏ هاي آموزشي و تقويت مهارت‏هاي انديشه‏ گري انتقادي در هنرجويان كشاورزي ياري رساند.روش‌ها‌: با توجه به هدف، از روش تحقيق كمّي در اين پژوهش استفاده شد. جامعه‏ آماري پژوهش شامل هنرجويان فني و حرفه‏اي كشاورزي ايران بود (5720 =N). از ميان آنها، 282 هنرجو با استفاده از روش نمونه‌گيري طبقه‌اي چند مرحله‌اي به‌عنوان نمونه‌ آماري انتخاب شدند. ابزار گردآوري داده‌ها، پرسش‌نامه‌اي محقق ساخته بود كه روايي و پايايي آن به ترتيب با استفاده از آماره‌ نسبت روايي محتوا (75/ 0 CVR≥) و ضريب آلفاي كرونباخ (0/71 ≤ α) تأييد شد. پرسش‌نامه داراي سه بخش بدين شرح بود: الف) بخش راهنما كه در آن نحوه‏ پاسخگويي به پرسش‏ها توسط پاسخگويان تشريح شده بود؛ ب) بخش مربوط به ويژگي‏هاي جمعيت ‏شناختي؛ و ج) بخش مربوط به ارزيابي مهارت‏هاي انديشه‏ گري انتقادي هنرجويان كشاورزي. در بخش سوم پرسش‌نامه از پاسخگويان خواسته شد كه ميزان موافقت خود را با هر يك از گويه‏هاي پرسش‌نامه با دادن نمره‏اي از 1 (كمترين موافقت) تا 10 (بيشترين موافقت) در مقياس فاصله‏اي مشخص كنند. در نهايت امتيازات به‌دست آمده مبناي تجزيه و تحليل‏ هاي بعدي در محيط نرم‏افزار SPSSVer20 قرار گرفت.يافته‌ها: يافته‌هاي تحليل واريانس يك‏طرفه نشان داد كه بين هنرجويان هنرستان‌هاي مورد مطالعه از نظر مهارت ارزيابي انتقادي مشكلات و اجراي عملي ايده‌ها و انگاره‌ها تفاوت معني‌داري در سطح پنج درصد خطا وجود دارد. با اين وجود، تفاوت معني‌داري بين هنرجويان از نظر نابرابري‌هاي آموزشي مشاهده نشد. در بين ويژگي‌هاي مورد بررسي، جنسيت (مرد يا زن بودن) و محل سكونت (روستايي يا شهري بودن) تفاوت معني‌داري در مهارت‌هاي انديشه‌گري هنرجويان ايجاد نكرد. در مقابل، سابقه كار كشاورزي به‌طور معني‌داري موجب ايجاد تفاوت در مهارت‌هاي انديشه‌گري هنرجويان شد.نتيجه‌گيري: يكي از نقاط ضعف پژوهش‌هاي پيشين درباره مهارت‌هاي انديشه‌گري انتقادي فراگيران، استفاده از ابزارها و شاخص‌هاي يكسان براي ارزيابي مهارت‌هاي انديشه‌گري انتقادي براي تمام رشته‌هاي تحصيلي علي‌رغم تفاوت در محتوا و ماهيت آنها است. با چنين ديدگاهي، اين پژوهش با مبنا قرار دادن پژوهش‌هاي كالما و كاترونيبايرد (Calma, CotroneiBaird) (2021)، چهار مهارت ارزيابي انتقادي مشكلات، توسعه و ارائه استدلال‌ها، اجراي ايده‌ها و انگاره‌ها براي يك زمينه واقعي، و آميختن ايده‌ها و انگاره‌ها را به‌عنوان چهار مهارت اصلي رشته‌هاي فني و حرفه‌اي كشاورزي شناسايي كرد. با توجه به مهارت‌هاي چهارگانه‏ شناسايي شده، مصداق‌هاي عيني براي آنها تعريف و در قالب يك ابزار كاربردي براي پژوهش‌هاي آينده ارائه شد. همچنين، يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد كه مهارت‌هاي انديشه‌گري انتقادي هنرجويان تنها تابع مسائل آموزشي و محدود به محيط مدرسه (محيط خرد) نيستند؛ بلكه عامل‌هاي گوناگون ديگري بر آنها اثرگذارند كه برنامه ‏ريزان آموزشي در برنامه ‏ريزي‏ هاي خود براي توسعه‏ مهارت‏هاي انديشه‏ گري انتقادي فراگيران بايد به آنها توجه داشته باشند.