گونه‌‌شناسي مطالعات جديد اسماعيلي و ضرورت تحقيق در تاريخ‌‌نگاري آنان

تحقيقات جديد در حوزۀ تاريخ و منابعِ تاريخِ اسماعيليان به‌ويژه پس از نخستين دهه‌‌هاي قرن بيستم ميلادي كه با كشف و شناسايي گستردۀ آثار مؤلفان اسماعيلي‌‌مذهب همراه بود، سير صعودي داشته است كه تا به امروز نيز ادامه دارد. كشف و شناسايي مجموعه‌‌هاي پرشمارِ منابع اسماعيلي، محققان اين حوزه را با طيف وسيعي از نسخِ خطيِ بكر مواجه كرد كه نيازمند تصحيح، تحقيق و ترجمه بودند. مرحلۀ ديگري از اين تحول، بازخواني تاريخ اسماعيليان و جوانب مختلفِ سياسي، اجتماعي، اقتصادي، مذهبي، فقهي و كلامي اين فرقه بود كه تا پيش از آن بر اساس روايتي نسبتاً يك‌جانبه از منابعِ اهل‌سنت به نگارش درآمده بود و اينك با مراجعۀ هم‌زمان به منابع پرشمار اسماعيلي در معرض نقد و بازنگري قرار مي‌‌گرفتند. در اين ميان، تاريخ‌‌نگاري اسماعيليان موضوعِ كمتر پژوهش مستقلي بوده است. تحقيقات جديد در حوزۀ تاريخ‌‌نگاري اسماعيليان از دو جهت حائز اهميت است: جهتِ نخست، شناسايي، تصحيح و معرفي منابع تاريخ‌‌نگارانۀ اسماعيلي و جهت دوم، استفاده از اين منابع در بازخواني تاريخ اسماعيليان است. در جهت نخست، محققان اين حوزه، كارهاي پژوهشي درخوري را انجام داده‌اند، اما در حوزۀ بازخواني تاريخ اسماعيليان بر اساس منابع مكشوف، اقدام خاصي صورت نگرفته است. در اين مقاله با انتخاب روشي تاريخي‌تحليلي درصدد پاسخ‌گويي به اين پرسش اساسي هستيم كه تا چه اندازه بي‌توجهي به منابع تاريخ‌‌نگارانۀ اسماعيلي در ارائۀ تصويري نادرست از تاريخ سياسي- مذهبي اين فرقه مؤثر بوده است.