رابطه‌ي دين و اخلاق؛ بررسي انتقادي ديدگاه تاريخ‌مندانه‌ي سوّاح

در نظر فراس السواح سخن‌گفتن از اخلاق ديني، معناي چندان روشني ندارد. اين انديشمند سوري‌تبار با ارائه‌ي تبييني تاريخي از هويت دين و اخلاق، از سويي به استقلال اخلاق از دين حكم كرده و از ديگر سو، با همسان‌دانستن وحي و تجربه‌ي دينيِ فردي، به‌لحاظ معرفت‌شناختي و روان‌شناختي به وابستگي اخلاق به دين ملتزم شده است. مسأله اين است كه موضع وي در تبيين رابطه‌ي دين و اخلاق تا چه ميزان متقن و دفاع‌پذير است. يافته‌هاي اين تحقيق كه با روشي تحليلي‌ـ‌توصيفي انجام شده، نوعي دوگانگي در موضع سواح درخصوص مسأله‌ي رابطه‌ي دين و اخلاق را به تصوير مي‌كشد. اين موضع دوگانه اگرچه شايد ازلحاظ تنوعِ ابعادِ وابستگيِ اخلاق به دين موجه باشد، اما پيامدهايي چون پذيرش نسبي‌گرايي اخلاقي و ديني، ازبين‌رفتن زمينه‌ي نقد اخلاقي در جامعه، ارائه‌ي تفسيري عرفي از اخلاق ديني، ناديده‌انگاشتن جنبه‌ي تعبّديِ دين، و تن‌دادن به نسبي‌گرايي اخلاقي در سطح هنجاري و فرااخلاقي را به دنبال خواهد داشت. بنابراين از اين جهات، نوع نگاه وي به رابطه‌ي دين و اخلاق با چالش مواجه است. علاوه‌براين، سواح با تكيه بر اين نگاه، غايت اخلاق را در تحقق عدالت اجتماعي خلاصه كرده و در نظام اخلاق وي، جايي براي مفاهيم ديني، ازجمله تقوي و قرب الهي باقي نمي‌ماند.