سفالينه زرين‌فام عصر صفوي: بازشناخت فرم، طرح و مراكز ساخت

سفالينه زرين‌فام از جمله زيباترين انواع سفالينه در تاريخ هنر سفالگري اسلامي محسوب مي‌شود كه دوره اوج رواج آن در ايران مربوط به عصر سلجوقي است. بر خلاف نمونه‌هاي قرون مياني اسلامي، از زرين‌فام صفوي در حوزه‌هاي كيفيت نقوش تزييني و نيز مراكز ساخت ظروف، اطلاعات ناچيزي موجود است كه همين نكته ضرورت انجام تحقيقات علمي را در اين زمينه مطرح مي‌سازد. هدف تحقيق كنوني آن است كه مهمترين ويژگي‌هاي فرمي و نقوش تزييني ظروف زرين‌فام مزبور را در انطباق با نظرات محققين سفال اسلامي، شناسايي، طبقه‌بندي و مورد تحليل قرار دهد و با توجه به اين ويژگي‌ها، مناطقي را به عنوان مراكز ساخت آنها پيشنهاد نمايد. پرسش محوري تحقيق بدين شكل قابل طرح است كه: سفالينه‌ زرين‌فام صفوي داراي چه ويژگيهاي فرمي و تزييني مغفول مانده اي بوده و باتوجه به اين ويژگيها در چه مراكزي توليد مي شده است؟ در همين راستا جامعه آماري متشكل از بيست و يك نمونه سفالينه‌ زرين‌فام اين دوره انتخاب و در ابعاد فرمي و تزييني، به روش توصيفي تحليلي مورد مطالعه قرار گرفته است. بنابر مهمترين يافته‌هاي تحقيق، سفالينه‌ها به لحاظ كيفيت رنگي، به سه دسته نقوش زرين بر زمينه سفيد، نقوش زرين بر زمينه لاجوردي و دسته تركيبي با نقوش زرين بر روي لعاب‌هاي مجزاي سفيد و لاجوردي تقسيم مي‌شوند و به لحاظ مضمون نقوش، عليرغم تاثيرپذيري از منظره‌پردازي چيني، در نوع و جزئيات نقوش و اسلوب اجرا شيوه‌اي مستقل را نشان مي‌دهند. همچنين تاثير سبك‌هاي هنري عثماني و گوركاني در زمينه برخي نقوش تزييني نيز نشانگر تبادلات هنري بين ايران صفوي و اين همسايگان است. در رابطه با مراكز توليد اين گونه سفالينه هم باتوجه به شباهتهاي فرمي و نقشي با ساير گونه هاي توليدي يك مركز، شهرهاي تبريز و مشهد در قرن دهم و شهرهاي اصفهان و كرمان در قرن يازدهم هجري، به عنوان مهمترين مركز توليد سفال‌ زرين‌فام در عصر صفوي پيشنهاد مي شود.