تعيين غلظت باقي‌مانده و بوم سم شناسي سموم آفت‌كش ارگانوفسفره در آب و خاك شاليزارهاي شهرستان رودبار ‏استان گيلان

سابقه و هدف: آب و خاك از اجزاي مهم اكوسيستم بوده و كاهش كيفيت آن ها موجب تأثير بر محيط زيست و كشاورزي ‏مي‌شود، لذا ضروري است تا اثرات آفت‌كش‌ها بر منابع آب و خاك مشخص شده و با تعيين سطوح غلظت باقي‌مانده آن ها در اراضي ‏كشاورزي به ويژه شاليزارها در جهت كنترل و مديريت آنها اقدام شود. از اين رو، هدف از از اين مطالعه تعيين و ارزيابي سطح غلظت باقي ‏مانده آفت‌كش‌هاي ارگانوفسفره در نمونه‌هاي آب و خاك اراضي شهرستان رودبار و بررسي وضعيت اكوتوكسيكولوژي آن ها مي‌باشد.‏ مواد و روش‌ها: در اين تحقيق، تعدد 12 ايستگاه با استفاده از روش سيستماتيك تصادفي در اراضي شاليزاري شهرستان رودبار تعيين شد. ‏در مجموع، 24 نمونه شامل 12 نمونه آب و 12 نمونه خاك برداشت گرديد. نمونه‌برداري از آب در بطري‌هاي 1 ليتري تيره رنگ و نمونه‏برداري خاك از لايه سطحي مطابق با روش استاندارد انجام گرفت. تمامي نمونه‌ها درون يخدان حاوي يخ خشك به آزمايشگاه منتقل ‏شدند. اندازه گيري سموم آفت‌كش ارگانوفسفره با استفاده از روش استاندارد ‏EPA 8041b‎‏ صورت گرفت. تمامي آناليزها توسط دستگاه ‏گازكروماتوگرافي با دتكتور جرمي در شركت آريا شيمي شريف انجام شد. به منظور بررسي وضعيت اكوتوكسيكولوژي آفت‌كش‌ها از دو ‏پايگاه داده به نام‌هاي مركز ملي اطلاعات آفت‌كش‌ها و پايگاه داده ويژگي‌هاي آفت‌كش‌ها استفاده شد. اين دو پايگاه اطلاعاتي وابسته به ‏دانشگاه ايالتي اورگان، آژانس حفاظت از محيط زيست آمريكا و دانشگاه هرتفوردشاير مي‌باشند. تحليل آماري داده‌ها شامل تجزيه واريانس ‏با استفاده از آزمون آنوواي يكطرفه، مقايسه ميانگين‌ها با استفاده از آزمون دانكن، همبستگي به روش پيرسون و آناليز مؤلفه‌هاي اصلي به ‏روش كوواريانس انجام شد. ‏يافته‌ها: بر اساس نتايج، در نمونه‌هاي آب و خاك اراضي شاليزاري رودبار تعداد 11 آفت‌كش ارگانوفسفره شناسايي گرديد. اتيون (نام ‏تجاري ستيون) در خاك و ديازينون (نام تجاري بازودين) در آب داراي بيشترين مقدار غلظت باقي‌مانده بودند. ايستگاه‌هاي شيخعلي ‏طوسه1و2 و ميرزاگلبند1 با مقدار 4/005، 3/99 و 3/49 ميكروگرم بر كيلوگرم بيش ترين مقدار بقاياي سم اتيون در خاك را داشتند. هم چنين، ‏ايستگاه‌هاي شيخعلي طوسه2، ميرزاگلبند1 و حليمه‌جان به ترتيب با 3/96، 1/71 و 1/68 ميكروگرم بر ليتر داراي بيشترين مقدار آفت‌كش ‏ديازينون در نمونه‌هاي آب بودند. نتايج نشان داد كه اراضي پايين‌دست در محدوده امام‌زاده هاشم در مقايسه با اراضي بالادست در محدوده ‏شهر رودبار داراي غلظت باقي‌مانده و بار آلودگي بيشتري هستند. ميانگين غلظت باقي‌مانده در نمونه‌هاي خاك (0/987 ميكروگرم بر ‏كيلوگرم) بيشتر از نمونه‌هاي آب (0/304 ميكروگرم بر ليتر) به دست آمد. بر اساس نتايج آفت‌كش‌هاي ديازينون، متيل پاراتيون، آزينفوس ‏متيل، مالاتيون و اتيون در ايستگاه‌هاي مورد مطالعه اختلاف معني‌داري را نشان دادند. مقايسه ميانگين غلظت باقي‌مانده آفت‌كش‌ها با ‏ويژگي‌هاي فيزيكوشيميايي و اكوتوكسيكولوژي آن ها نشان داد كه از نظر پتانسيل خطر و سميت براي آبزيان، غلظت آفت‌كش‌هاي ‏بتاموينفوس، مالاتيون (مالتوس) و آزينفوس متيل (گوزاتيون ام) به ترتيب با 0/043، 0/573 و 0/272 ميكروگرم بر ليتر بسيار بالا بوده كه اين ‏آفت‌كش‌ها را در وضعيت خطر بالا و سمي براي آبزيان منطقه قرار داده است. ‏نتيجه‌گيري: استفاده بيش از اندازه از سموم در اراضي كشاورزي باعث ايجاد مشكلات زيست محيطي شده است. در نتيجه، پايش و ارزيابي ‏بقاياي آفت‌كش‌ها در اراضي شاليزاري بسيار مهم بوده زيرا پساب‌هاي آلوده از مزارع برنج به طور مستقيم به رودخانه‌ها تخليه مي‌شوند. با ‏توجه به سطوح بالاي غلظت باقي‌مانده برخي از آفت‌كش‌هاي ارگانوفسفره در منطقه ضروري است تا به منظور پيشگيري، كنترل و كاهش ‏آلودگي ضمن نظارت كارشناسان، دوره‌هاي آموزشي در مورد آشنايي كشاورزان با خطرات آفت‌كش‌ها برگزار گردد. همچنين به منظور ‏مبارزه غير شيميايي با آفات، پيشنهاد مي شود كه از زنبور تريكوگراما بصورت تريكوكارت جهت مبارزه با كرم ساقه خوار برنج، تله هاي ‏رنگي و مواد جلب كننده در شاليزارها استفاده گردد. ‏