تبيين مؤلفه‌هاي اساسي ساختار خانه‌هاي عرفي اردبيل در اواخر دوره قاجار و اوايل پهلوي

خانه به‌عنوان يك واحد فرهنگي - اجتماعي محصول برهم‌كنش الگوهاي مسكن و سكونت انسان است كه در قالب الگوهاي رفتاري (شيوه زندگي) و الگوهاي فضايي - كالبدي نمود مي‌يابد. تحقيق حاضر در جستجوي چگونگي نمودپذيري الگوهاي مذكور در ساختار خانه‌هاي عرفي است. از همين رو، 15 خانه مربوط به طبقه متوسط و مردم عادي شهر اردبيل كه از دوران اواخر قاجار و اوايل پهلوي به‌جاي مانده‌اند، به‌عنوان نمونه‌هاي موردي انتخاب و با مراجعه به آن‌ها و انجام مصاحبه با ساكنين آن‌ها، سعي در بررسي موارد موردنظر شده است. هدف پژوهش حاضر، ارائه مدلي جهت معرفي عوامل مؤثر در شكل‌گيري ساختار خانه‌هاي عرفي يا مردمي و تبيين ابعاد و ارتباطات ميان مفاهيم و مؤلفه‌هاي دخيل در ساختار اين خانه‌ها تعريف شده است. روش تحقيق حاضر كيفي و روش تجزيه‌وتحليل داده‌ها، استدلال استقرايي و تحليل تفسيري است. فرايند تحقيق در سه مرحله انجام شده است: در مرحله نخست، مباني نظري تحقيق گردآوري و از آن چهارچوب نظري استخراج گرديد. در چهارچوب نظري به نقش كليدي عامل »انتخاب « به‌عنوان عامل انتقال مفاهيم از امكانات و قابليت‌هاي محيط به معاني و الگوها تأكيد شده است. در مرحله دوم به‌منظور سنجش چهارچوب نظري به‌دست‌آمده، تجزيه‌وتحليل داده‌ها بر اساس تحليل الگوهاي فضايي‌ - ‌كالبدي و نيز الگوهاي رفتارهاي جاري در سه سطح كلان، مياني و خرد خانه‌ها انجام و سپس مسير شكل‌گيري ساختار خانه‌ها بر مبناي چهارچوب نظري ترسيم و عوامل زمينه‌اي مؤثر بر آن استخراج شد. در مرحله سوم مدل نهايي تحقيق، بر اساس داده‌هاي به‌دست‌آمده، ترسيم گرديد. بر اساس نتايج تحقيق فرهنگ، جامعه، اقليم و اقتصاد چهار عامل زمينه‌اي مؤثر در شكل‌گيري ساختار خانه‌هاي اردبيل به شمار مي‌روند. همچنين عامل »انتخاب « موجب توليد معاني مرتبط با مسكن و سكونت، ازجمله عوامل زمينه‌اي شده است كه از برهم‌كنش معاني، مؤلفه‌هاي فضايي - كالبدي اساسي ساختار خانه‌هاي عرفي اردبيل يعني »انعطاف‌پذيري كالبدي و عملكردي «، »ملاحظات اقليمي در خانه‌ها «، »شباهت ساختاري خانه‌ها « و »عدم تشخص و تمايز خانه‌ها « نمود يافته است.