تأثير خشك سالي بر فراواني وقوع پديدۀ گردوغبار (مطالعه موردي: استان بوشهر)

سابقه و هدف: خشك‌سالي و گردوغبار ازجمله مخاطرات جوي هستند كه به دليل عوامل گوناگون در طي ساليان اخير،  مناطق غربي و جنوب‌غربي كشور را متأثر كرده است. ازآنجايي‌كه خشك‌سالي‌هاي متعدد تأثير بسزايي در پيدايش و تشديد گردوغبار داشته است، ازاين‌رو مطالعات مربوط به آن، مهم  محسوب شده است. هدف از اين پژوهش، بررسي روند تغييرات فراواني روزهاي همراه با طوفان‌هاي گردوغبار (DSI) و ميزان ارتباط آن با شاخص SPEI است. مواد و روش: منطقه موردمطالعه استان بوشهر در شمال خليج‌فارس و جنوب غربي ايران  قرار دارد. براي بررسي تأثير خشك‌سالي بر ميزان گردوغبار از داده‌هاي روزانه گردوغبار، بارندگي ماهانه، دما، رطوبت نسبي و تبخيروتعرق 7 ايستگاه هواشناسي استان بوشهر با طول دوره آماري 30 ساله (1989-2018) در مقياس سالانه استفاده شد. برآورد خشك‌سالي با استفاده از شاخص بارش - تبخيروتعرق استاندارد (SPEI) و برآورد وقوع گردوغبار بر مبناي كدهاي پديده 07 و 06 با ميدان ديد كمتر از يك كيلومتر و روند آن ها به روش آزمون پارامتريك رگرسيون خطي مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفت. هم چنين پهنه‌بندي خشك‌سالي استان بوشهر در نرم‌افزار Arc GIS به روش IDW انجام شد. سپس براي بررسي ارتباط خشك‌سالي با طوفان‌هاي گردوغبار، ايستگاه‌هايي كه شاخص  SPEI و هم چنين متغير فراواني روزهاي همراه با طوفان گردوغبار آن‌ها داراي روند معني‌داري بودند با استفاده از رگرسيون خطي مورد تحليل واقع شدند. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه درصد فراواني خشك‌سالي در دوره 30 ساله در استان بوشهر، 79/06 درصد فراواني داراي خشكي ملايم، حدود 18/96 درصد فراواني داراي خشكي متوسط و حدود 2 درصد فراواني خشك‌سالي شديد بوده است. حدود 6/25 درصد خشك‌سالي‌ها مربوط به دهه اول، 50 درصد خشك‌سالي‌ها در دهه دوم و 43/75 درصد خشك‌سالي‌ها در دهه سوم اتفاق افتاده است. نقشه توزيع مكاني خشك‌سالي نيز نشان داد، كانون اصـلي تمركـز اين پديده در محدوده‌هاي جنوبي، مركز و شمال‌شرقي نسبت به ساير مناطق استان بيشتر است كه جريان‌هاي هوايي صـحراي عربـستان بـه سـمت نواحي مركزي استان،  نبود پوشش گياهي مناسـب و فرسـايش خـاك  و وجود پهنه‌هاي ماسه‌اي و نمكي در اين بخش‌ها اين موضوع را مشخص كرده است. هم چنين مقايسه درصد وقوع خشك‌سالي‌هاي رخ‌داده در بازه 30 ساله نشان‌دهنده احتمال و فراواني وقوع خشك‌سالي‌هاي ملايم نسبت به خشك‌سالي‌هاي متوسط و احتمال وقوع خشك‌سالي‌هاي متوسط نسبت به خشك‌سالي‌هاي شديد بيشتر بوده است. و مقدار شاخص DSI براي استان بوشهر باگذشت زمان كاهش داشته است. نتيجه گيري: اين مطالعه نشان داد كه شاخص DSI طي دوره موردمطالعه با افزايش شدت خشك‌سالي، كاهش‌ داشته است و همبستگي آن با خشك‌سالي طي دوره 30 ساله معني دار نبوده است. تلفيق نقشه توزيع پراكندگي خشك‌سالي و شاخص DSI الگوي يكساني را نشان نداد. اين موضوع مشخص مي‌نمايد عوامل انساني يا منبع فرامحلي ريزگرد مي‌تواند نقش مهم‌تري در ايجاد الگوي ناهمگون پراكندگي خشك‌سالي و شاخص DSI در استان بوشهر داشته باشد. درنهايت ميزان ارتباط خشك‌سالي و شاخص DSI همواره با توجه به خشك‌سالي‌ها و ترسالي‌ها، نوسان داشته است.