ارتباط عامل‌ها و ويژگي هاي شكل زمين با بار معلق در آبخيز رستم آباد استان ايلام

يكي از دشواري‌‌هاي آبخيز تحليل رابطه‌هاي آماري و كمي عامل‌ها و ويژگي‌هاي تاثيرگزار بر توليد رسوب و هدررفت خاك است. هدف اين تحقيق مدل‎سازي رابطه‌ي ميان اندازه‌ي توليد بار معلق با عامل‌هاي مدل تجربي MPSIAC و اندازه‌ي بار معلق مشاهده‎شده با ويژگي‎هاي شكل‌زمين و ارتباط آن‌ها با توليد بار معلق در آبخيز است. حوزه‌ي رستم‎آباد استان ايلام با چهار زيرحوزه‌ي مشخص و مجهز به ايستگاه آب‌سنجي از حوزه‎هاي جنوبي استان ايلام به روش تصادفي ساده انتخاب شد. براي برآوردكردن اندازه‌ي توليد رسوب مدل تجربي به‌كار برده‌شد. آمار آب‌دهي و بار معلق چهار ايستگاه آب‌سنجي و 12 ايستگاه هواشناسي 30 سال از 1370 تا 1399 تهيه شد. اطلاعات گيتاشناسي زيرحوزه‌ها از نقشه‌هاي پستي‌بلندي محاسبه و ويژگي‌هاي شكل‌زمين زيرحوزه‌ها از مدل رقومي بلندي استخراج شد. با تحليل عاملي و تحليل خوشه‌يي، عامل‌ها و متغيرهاي تاثيرگزار مشخص شد، و زيرحوزه‌ها رده‌بندي و به منطقه‌هاي همگن تقسيم كرده‌شد. براي بررسي همبستگي ميان متغيرهاي مستقل و وابسته، بهنجاربودن داده‌ها با آزمون‎هاي شاپيروويلك و كولموگروفاسميرنوف در نرم‎‌افزار اس‌پي‌اس‌اس انجام شد. براي تحليل ارتباط ميان عامل‌هاي مدل تجربي و متغيرهاي شكل‎زمين با بار معلق هر زيرحوزه روش وايازي چندگانه به‌كار برده‌شد. نتيجه‌ نشان داد كه اندازه‌ي بار معلق توليدشده با عامل زمين‎شناسي، كاربري زمين، وضعيت فعلي فرسايش در سطح آبخيز، فرسايش رودخانه‎يي و پستي‌بلندي حوزه همبستگي مثبت داشت و در تراز 0/001 معني‌دار بود. اندازه‌ي بار معلق مشاهده‌‌شده با شاخص شيب، ضريب گردي، بارندگي، ناهمواري و مساحت حوزه همبستگي مثبت داشت و در تراز 0/001 معني‌دار بود. براي تأثيرگزاري عامل‌ها و متغيرها بر اندازه‌ي بار معلق زيرحوزه‌ها روش تحليل مؤلفه‌هاي اصلي و تحليل خوشه‌يي به‌كار برده‌شد. كاربري حوزه 25/24% از پراش همه‌ي متغيرهاي پژوهش را تبيين كرد. سه عامل كاربري حوزه، وضعيت فعلي فرسايش در سطح حوزه، و زمين‌شناسي، و دو سنجه‌ي ضريب گردي و شيب توانست 86% از پراش همه‌يي متغيرهاي پژوهش را تبيين كند.