به‌كارگيري تجزيه به مختصات اصلي در ارزيابي پايداري عملكرد هيبريدهاي سيب زميني (Solanum tubersum L.)

مقدمه و هدف: با توجه به روند رو به رشد جمعيت و تبعات ناشي از آن نظير افزايش تعداد گرسنگان و نياز به غذا، سازمان خوار و بار جهاني سيب زميني (Solanum tubersum L.) را به عنوان يك گياه امنيت غذايي معرفي كرده است. لذا، افزايش ميزان توليد سيب زميني جهت رويارويي با افزايش تقاضاي غذايي و امنيت غذايي در سطح جهاني احساس مي شود. اثر متقابل ژنوتيپ محيط باعث ايجاد پيچيدگي در پيش بيني عملكرد مي شود و چالشي براي برنامه هاي به زراعي و به نژادي به شمار مي‌رود. اين پژوهش به‌منظور دستيابي به هيبريدهاي پايدار با عملكرد بالا و مناسب با شرايط اقليمي مناطق توليد سيب زميني اجرا شد. مواد و روش ها: تعداد 20 هيبريد سيب زميني همراه با پنج رقم تجاري (ساوالان، آگريا، كايزر، لوتا و ساتينا)، در قالب طرح بلوك ­هاي كامل تصادفي با سه تكرار در ايستگاه هاي تحقيقات كشاورزي اردبيل، اصفهان، خراسان رضوي، كرج و همدان به مدت دو سال (1395 و 1396) ارزيابي شدند. هر يك از هيبريدها و ارقام شاهد در دو خط به طول شش متر و با فاصله رديف 75 سانتي متر و 25 سانتي متر فاصله بوته كشت شد. پس از برداشت، عملكرد اندازه گيري گرديد. تجزيه واريانس مركب و مقايسه ميانگين ها با آزمون حداقل اختلاف معني دار در سطح احتمال يك درصد انجام شد. از تجزيه به مختصات اصلي براي تجزيه پايداري عملكرد استفاده گرديد. يافته ها: نتايج تجزيه مركب نشان داد كه اثر ژنوتيپ، سال، مكان و  اثر متقابل سال - مكان، سال - ژنوتيپ، مكان - ژنوتيپ و سال - مكان - ژنوتيپ در سطح احتمال يك درصد معني دار بود. لذا، تجزيه و تحليل اثر متقابل ژنوتيپ محيط با استفاده از روش چندمتغيره تجزيه به مختصات اصلي انجام شد. در مقايسه با ميانگين كل ژنوتيپ ها، 10 محيط تحت مطالعه به دو گروه شامل سه محيط با عملكرد بالاتر از ميانگين كل و هفت محيط با عملكرد پايين تر از ميانگين كل تقسيم شد. با استفاده از نمودارهاي MST(Minimum spanning tree) و فاصله از مركز نمودار، هيبريدهاي 1، 8  و رقم ساوالان در سيكل هاي حداقل و هيبريد 5 در سيكل هاي حداكثر به عنوان هيبريدهاي مطلوب در اين محيط ها شناسايي شدند. نتيجه گيري: هيبريدهاي 1 با عملكرد 35/57 تن در هكتار، 8 با عملكرد 35/05 تن در هكتار و رقم ساوالان با عملكرد 33/52 تن در هكتار براي محيط هاي كمتر از ميانگين كل آزمايش، مناسب و قابل توصيه بودند. هم چنين، هيبريد شماره 5 با عملكرد 41/21 تن در هكتار به عنوان مناسب‌ترين هيبريد براي محيط هاي با عملكرد بالاتر از ميانگين كل شناسايي شد.