تجزيه داي ‌آلل عملكرد دانه و برخي از صفات مهم زراعي در گندم نان

مقدمه و هدف: گندم يكي از مهمترين گياهان زراعي جهان است كه نقش اساسي در تامين امنيت غذايي ايفا مي‌كند. در برنامه‌هاي اصلاحي گندم گزينش ژنوتيپ‌هايي با صفات مطلوب زراعي و پتانسيل بالاي عملكرد، همواره اهداف به‌نژادگران گياهي بوده است. افزايش كارايي گزينش براي عملكرد دانه وابسته به شناخت ژنتيكي از صفات مورفولوژيك و تأثير اين صفات بر عملكرد دانه است. مواد و روش‌ها: به‌منظور برآورد پارامترهاي ژنتيكي و قابليت تركيب‌پذيري‌هاي عمومي و خصوصي، شش رقم گندم نان شامل فلات، تجن، بولاني، احسان، مرواريد و كتبيرد در يك بلوك تلاقي كشت شدند و تلاقي‌هاي مستقيم و معكوس بين شش رقم مذكور به‌منظور توليد نسل F1 انجام شد. نتاج حاصل از تلاقي به همراه والدين آن‌ها در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در ايستگاه تحقيقات كشاورزي عراقي محله گرگان در سال زراعي 1400-1399 مورد ارزيابي قرار گرفتند. يافته‌ها: تجزيه واريانس به روش گريفينگ، تفاوت معني‌دار آماري بين ژنوتيپ‌ها در تمام صفات مورد بررسي نشان داد. ميانگين مربعات قابليت تركيب‌پذيري عمومي و خصوصي در اكثريت صفات از نظر آماري معني‌دار بود. اثرات معكوس، مادري و غير مادري براي صفات تعداد روز تا ظهور سنبله، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك معني‌دار بود. در صفات عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك، رقم احسان بيشترين قابليت تركيب‌پذيري عمومي را داشت و به‌عنوان والد مناسب براي بهبود ژنتيكي اين صفات شناخته شد. دورگ مستقيم كتبيرد×بولاني بالاترين قابليت تركيب‌پذيري خصوصي را در صفات ارتفاع بوته، طول پدانكل، عملكرد بيولوژيك، عملكرد دانه و شاخص برداشت داشت و به‌عنوان بهترين دورگ در بهبود ژنتيكي صفات زراعي مطلوب با توجه قابليت تركيب‌پذيري خصوصي بالا در عملكرد و اجزاي عملكرد تعيين شد. سهم واريانس افزايشي از واريانس ژنتيكي براي صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا ظهور سنبله و طول پدانكل بيشتر از واريانس غالبيت بود. بيشترين درجه غالبيت به ترتيب مربوط به صفات تعداد سنبلچه در سنبله، وزن صد دانه، عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك بود. نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش نشان داد كه در نتاج تلاقي‌ها مي‌توان نسبت به بهبود ژنتيكي صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا ظهور سنبله و طول پدانكل در نسل‌هاي مقدماتي اقدام نمود، اما براي ساير صفات شامل عملكرد دانه و اجزاي آن بايستي عمل گزينش به نسل‌هاي پيشرفته‌تر موكول گردد.