بررسي تنوع ژنتيكي و روابط بين صفات زراعي برخي از ژنوتيپ هاي كتان

مقدمه و هدف: كتان (Linum usitatissimum L.) از تيره Linum و خانواده Linaceae يكي از قديمي ترين محصولات روغني در جهان است. وجود جمعيت طبيعي با تنوع ژنتيكي كافي براي انتخاب صفات فنوتيپي مطلوب الزامي است، لذا بررسي تنوع ژنتيكي و انتخاب صحيح ابزار مهم و اصلي به نژادي گياهي است. كشاورزي با چالش هاي زيادي از جمله رشد جمعيت انساني، تغييرات آب و هوايي، تخريب زمين، سوء تغذيه، فقر، گرسنگي و ساير عوامل تنش زا مواجه است. غلبه بر اين چالش هاي دشوار در غياب بهبود ژنتيكي گياه براي افزايش بهرهوري كشاورزي از طريق پرداختن به مشكل كاهش عملكرد و ارتباط آن با مديريت آفات و تغييرات آب و هوا، دشوارتر خواهد بود. با اين حال، كشاورزي بايد براي پاسخگويي به تقاضاي فزاينده جمعيت جهاني با انتقال رشد كشاورزي به توسعه موثر كشاورزي مدرن تغيير كند. در اين راستا، بررسي تنوع جمعيتهاي موجود از اهميت بسزايي برخوردار است. مواد و روش ها: از تعداد 100 ژنوتيپ جديد وارداتي كتان در يك طرح بلوك كامل تصادفي و سه تكرار در مزرعه تحقيقاتي شركت كشت و توسعه دانه هاي روغني ساري در سال زراعي 97-96 صفات مورفولوژيكي و عملكرد و اجزاي عملكرد مورد مطالعه قرار گرفت. يافته ها: نتايج حاصل از بررسي ها نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي كه از نواحي مختلف جغرافيايي جمع‌آوري شده براي همه صفات مورد بررسي تنوع مطلوبي داشت. عملكرد بوته از بين صفات مورد بررسي بيشترين همبستگي را با صفات وزن كپسول در بوته، تعداد كپسول در بوته، تعداد ساقه فرعي، تعداد دانه در بوته و عملكرد بيولوژيك در جهت مثبت داشت. نتايج تجزيه به عامل ها نشان داد كه 4 تا از مولفه ها مجموعاً 80 درصد از تغييرات داده‌ها را توجيه مي‌كند. اين عامل ها با توجه به نوع صفات، تحت عناوين عملكرد و اجزاي عملكرد، صفات مربوط به دانه، رسيدگي و تعداد دانه نام‌گذاري شده بودند. نتايج تجزيه خوشه اي براي كليه صفات مورد ارزيابي آنها را درچهار گروه قرار داد و نشان داد كه دسته‌بندي ژنوتيپ‌ها با توزيع جغرافيايي ژنوتيپ‌ها ارتباطي نداشته و اكثر ژنوتيپ‌ها براساس تفاوت‌هاي مورفولوژيكي گروه‌بندي شدند. نتيجه گيري: تنوع ژنتيكي بالا بين ژنوتيپ ها پتانسيل ژنتيكي ارزشمندي در جهت بهبود ژنتيكي گياه كتان فراهم كرده است. با توجه به اينكه جمعيت مورد مطالعه مجموع هاي از ژنوتيپ هايي از نقاط مختلف دنيا با خصوصيات ظاهري متفاوت يك جمعيت متنوع و با ارزش جهت مطالعات به نژادي براي ايجاد ارقام سازگار به شرايط آب و هوايي و تغييرات محيطي كشورمان است. عملكرد بوته از بين صفات مورد بررسي بيشترين همبستگي را با صفات وزن كپسول در بوته، تعداد كپسول در بوته، تعداد ساقه فرعي، تعداد دانه در بوته و عملكرد بيولوژيك در جهت مثبت داشت. ميتوان چنين استباط كرد ژنوتيپ هاي با صفات وزن كپسول در بوته، تعداد كپسول در بوته، تعداد ساقه فرعي، تعداد دانه در بوته و عملكرد بيولوژيك بيشتر داراي عملكرد بالاتر ميباشند. همچنين اين مطالب نشان دهنده اين است كه اين ژنوتيپ ها توانستند حداكثر استفاده از منابع را ببرند و در نتيجه صفات وزن كپسول در بوته، تعداد كپسول در بوته، تعداد ساقه فرعي، تعداد دانه در بوته و عملكرد بيولوژيك بيشتري توليد كنند. ژنوتيپ هاي 132، 108، 179 و 275 پتانسيل خوبي از نظر عملكرد دانه داشته و از آنها مي توان در برنامه هاي آتي اصلاحي استفاده نمود.