وجه امري در غزليات حافظ

حافظ همانطور كه از نظر جنبه‌هاي بلاغي از سرآمدان ادبيات منظوم فارسي است، از نظر جنبه‌‌هاي دستوري نيز بايد واجد شرايط استادي باشد، از اين روي بررسي جنبه‌هاي دستوري در ديوان او مي‌تواند مرجع اطمينان‌بخشي براي بيشآگاهي در حوزه‌ دستور زبان فارسي باشد. اين مقاله با بررسي وجه امري در غزليات حافظ شيرازي مي‌كوشد به واكاوي ديدگاه او به اين وجه دستوري بپردازد و با چراغ روشنگر او نقطه‌هاي تاريك دستور زبان فارسي را روشن سازد. بررسي وجه امري در غزليات حافظ، با جستجوي افعال امر و نهي از پنج منظر دستوري در غزليات او آغاز شد و 1835 فعل امر و نهي در 495 غزل او يافت و مشخص شد چهارپنجم آنها فعل امر و بقيه فعل نهي هستند، همچنين دوسوم اين افعال، فعل ساده و بقيه غيرساده بودند. در بررسي ساختار اين افعال مشخص شد بيشترين سهم به افعال امر «بدون پيشوند فعلي» و بعد از آن به افعال امر و نهي با «پيشوند فعلي بـ و مـ» تعلق دارد. از منظر اغراض وجه امري، افعال امر بر اساس سيزده غرض و افعال نهي بر اساس هفت غرض (مندرج ر در كتاب بيان و معاني دكتر سيروس شميسا) بررسي شد كه بيشترين فراواني اغراض فعل امر به غرض‌هاي «اذن و اجازه» و «ارشاد و ترغيب و تشويق» و بيشترين فراواني اغراض نهي به غرض‌هاي«تهديد و تحذير» و «ارشاد» تعلق گرفت بنابراين حافظ در وجه امري بيشتر يك مرشد است. از منظر پنجم، وجه امري در غزليات حافظ بر اساس نوع مخاطب، بررسي و مشخص شد،90درصد مخاطبان وجه امري در شعر حافظ، «دوم شخص مفرد(تو)» هستند. اما نكته مثبت و فزاينده اين پژوهش دريافت اين نكته است كه استادان دستور، مخاطبان وجه امري را به سه مخاطب «دوم شخص مفرد (تو)» ،«دوم شخص جمع(شمايان)» و «اول شخص جمع (ما)» محدود مي دانند در حالي كه بر اساس شيوه‌ دستوري حافظ دريافت مي شود تمام ضماير اول شخص، دوم شخص و سوم شخص اعم از مفرد و جمع مي‌توانند مخاطب وجه امري قرار گيرند.