شهرباني رضاشاهي (1320-1304) به روايتِ ادبيات داستاني فارسي

برقراري نظم در جامعه از مسائل محوري دوره رضاشاهي (1320-1304ش.) است. رضاشاه پس از رسيدن به پادشاهي، دگرگوني‌هاي بنيادين در شهرباني پديد آورد. يكي از راه‌هاي شناخت تاريخِ معاصر ايران، در كنار بهره‌گيري از تواريخ رسمي، بررسي متون ادبي است. هدف مقاله حاضر اين است كه ارزش و اهميت تحقيق در متون و منابع ادبي براي پژوهش‌هاي تاريخي با تكيه و تأكيد بر يك نمونه مشخص يعني شهرباني رضاشاهي را به بحث و كنكاش بگذارد و همچنين آن را به يك پرسمان در پژوهش‌هاي تاريخي تبديل كند و گوشه‌ها و سويه‌هاي موضوع مطالعه موردي يعني شهرباني رضاشاهي را در حد و توان روشن كند. در اين تحقيق براي بازنمايي عملكرد شهرباني در آثار داستاني فارسي، از رويكرد تاريخ مردم الهام گرفته شده است. تاريخ مردم گونه‌اي از تاريخ‌نويسي است كه تاريخ و رويدادها را بر اساس نقش و جايگاه مردم مورد بررسي و روايت قرار مي‌دهد. براي بررسي موضوعِ مورد نظر دوازده اثر ادبي انتخاب شد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهند كه ادبياتِ داستاني در كنارِ اسنادِ عمومي، از منابعي به شمار مي آيد كه مي‌توان بر پايه‌ آن بر گوشه‌ها و سويه‌هايي از تاريخ پرتو افكند. در اين مقاله‌ نمايانده شد كه عملكردِ نيروهاي شهرباني در متونِ ادبي مربوط به دوره‌ رضاشاهي به طور قابلِ توجهي بازنمايي شده است. بررسي آثار مورد نظر نشان داد كه در دوره رضاشاهي، توجه نويسندگان اغلب به مسائل مربوط به رفتار با زندانيان و طرز شناسايي مجرمين بود، اما نويسندگان ادوارِ بعدي بيشتر بر موضوعاتي چون نحوه‌ پيگيري جرائم و سانسور تمركز داشته اند.