توحيد در قرآن و عرفان(رشد اخلاقي)«مطالعه موردي: توحيد در ستايش»

ستايش يا معادل عربي آن، حمد به معناي پسنديدن صفتي زيبا يا فعلي نيكو و واكنش فطري در برابر آن است، قرآن مجيد در آيه 36 سوره جاثيه، ستايش را تنها متعلق به خدا دانسته و براي اثبات آن، برهان هايي اقامه مي كند، مفسران گوناگون براساس منابع تفسيري، هريك استدلال آيه را به گونه اي تقريركرده اند؛ برخي براساس معنايي كه براي واژه ربّ، كه در آيه مذكور است، برگزيده اند و بعضي با توجه به سياق آيات پيشين سوره. بررسي تطبيقي اين ديدگاه ها در اين مقاله نشان مي دهد كه مفهوم واژه حمد به تدريج از ستايشِ نعمت به ستايش زيبايي تغييركرده است، همچنين شباهت هاي متعدد ميان مفاتيح الغيب و الجامع البيان، احتمال تأثير جدي فخر رازي از طبري را تقويت مي كند، روش آلوسي در استفاده از سياق براي اثبات توحيد در ستايش و تأثير آن در تفاسير بعدي نيز حائز اهميت است. غايت عرفان اسلامي توحيد است (مشاهدۀ يگانگي خدا) به‌طوري كه وجود مطلق است و هيچ چيز غير از او و تجلياتش، وجود ندارد كه لازمۀ اين مشاهده، فنا ديدن همه چيز در حق تعالي است. نقش توحيد در رشد اخلاقي چنان سازنده است كه از انسان با انگيزه‏هايش، كه خود منشأ بسياري از ناهنجاري‏هاي اخلاقي است، انسان كامل خالي از رذايل اخلاقي و آراسته به فضايل اخلاقي مي‏سازد و تمام ابعاد وجودي انسان، اعم از مادي و معنوي را در جهت كمال مطلق و بي‏نهايت و جاودانه قرارمي‏دهد.