طنز و مطايبه در شهرآشوب

شهرآشوب يكي از انواع شعر فارسي است كه پيوند نزديكي با ادبيات عاميانه دارد. اين نوع شعر كه به نام‌هاي ديگر چون شهرانگيز، دهرآشوب، فلك‌آشوب و ... خوانده مي‌شود، در ادبيات فارسي به دوگونه است؛ در نوع نخست، شاعر در شعر خود به تعريف و ذم مردم يك شهر و يا يك طبقه از جامعه مي‌پردازد. اما در نوع ديگر كه داراي ارزش ادبي بيش‌تري است، شاعر به توصيف پيشه‌وران و تعريف حرفه و صنعت آنان مي‌پردازد و از اين رهگذر اطلاعات تاريخي با ارزشي در زمينة مشاغل، آداب و رسوم، اعتقادات و فرهنگ عاميانه در اختيار مخاطب قرار مي‌دهد. يكي از ويژگي‌هاي مهم شهرآشوب‌ها، كاربرد طنز و شوخ‌طبعي در آن‌هاست. در شهرآشوب‌هايي كه به ذم مردم يك شهر يا يك طبقه مي‌پردازد، شوخ طبعي غالباً به‌صورت هجو و هزل است، اما در شهرآشوب‌هايي كه در آن توصيف صاحبان حرف و معرفي صنعت آن‌ها است، بيش‌تر در آن رگه‌هايي از طنز ديده مي‌شود. از دلايل برجستگي طنز در شهرآشوب نوع دوم، به‌كارگيري طيف وسيعي از تكنيك‌هاي طنز است كه بر اساس تئوري‌هاي رايج در طنز مي‌توان به طبقه‌بندي و تحليل آن پرداخت. بر اساس نتايج آماري اين پژوهش، تكنيك‌هاي طنز به‌كاررفته در شهرآشوب داراي بسامد مختلفي است. مثلاً تكنيك‌هاي كوچك‌سازي، تشبيه به حيوانات، تشبيه مضحك و كنايه داراي بيش‌ترين بسامد و تكنيك‌هايي كه مبتني بر بازي‌هاي كلامي است، داراي كم‌ترين بسامد است.