بررسي حساسيت خاك‌هاي با بافت مختلف منطقه نيمه‌خشك به فرسايش بين‌شياري تحت تأثير تندي شيب سطح در استان زنجان

فرآيند جدا شدن ذرات خاك به‌وسيله قطرات باران و انتقال آن‌ها بر اثر پاشمان و يا جريان سطحي، نقش اساسي در كاهش باروري خاك و آلودگي آب‌ دارد. درجه شيب دامنه و نوع خاك مي‌توانند از عوامل اساسي مؤثر بر فرايندهاي فرسايش بين‌شياري در مناطق نيمه‌خشك باشند؛ بنابراين مشخص شدن اينكه كدام بافت‌هاي خاك در چنين دامنه‌هايي، حساسيت بيشتري به فرايندهاي فرسايش بين‌شياري دارند، بسيار حائز اهميت است. اين پژوهش نيز به منظور بررسي تأثير تندي شيب سطح بر شدت فرسايش بين‌شياري در خاك‌هاي با بافت مختلف در منطقه نيمه‌خشك انجام گرفت. براي اين منظور آزمايش در هشت خاك با بافت مختلف (رس‌سيلتي، رسي، شن‌لومي، شني، لوم، لوم‌رس‌شني، لوم‌رسي و لوم‌شني) در سه درجه شيب (10، 20 و 30 درصد) تحت باران شبيه‌سازي شده با شدت ثابت 30 ميلي‌متر بر ساعت در سه تكرار با مجموع 72 واحد آزمايشي اجرا شد. فرسايش بين‌شياري در فاصله زماني يك دقيقه از آغاز رواناب در هر يك از واحدهاي آزمايشي اندازه گرفته شد. نتايج نشان داد كه فرسايش بين‌شياري در همه خاك‌ها تحت تأثير بافت خاك (P lt;0.0001)، شيب سطح (P lt;0.0001) و برهم‌كنش ميان آن دو (P lt;0.0001) است. خاك لوم، حساس‌ترين بافت خاك به فرسايش بين‌شياري (76/10 گرم بر متر مربع بر ثانيه) و خاك شني مقاوم‌ترين خاك از اين نظر (75/0 گرم بر متر مربع بر ثانيه) بود. در خاك‌هاي با بافت ريز و متوسط كه هدايت هيدروليكي كم‌تري نسبت به خاك‌هاي درشت‌بافت داشتند، با وجود ساختمان نسبتاً مناسب، فرسايش بين‌شياري زياد بود. اين موضوع به دليل توليد جريان سطحي زياد و نيز وجود ذرات ريز قابل انتقال بيشتر مانند سيلت بود. با افزايش درصد شيب، مقدار فرسايش بين‌شياري در همه بافت‌ها به طور معني‌داري افزايش يافت، با اين وجود تأثير شيب سطح بر وقوع فرسايش بين‌شياري در خاك‌هاي ريزبافت بارزتر از خاك‌هاي درشت‌بافت بود. اين موضوع نشان مي‌دهد كه جلوگيري از فرسايش سطحي در خاك‌هاي ريزبافت به‌ويژه در دامنه‌هاي شيبدار در منطقه زنجان ضروري است.