الگوي قدرت دوگانه سلطان – فقيه؛ از تكوين تا مشروطيت

براساس مباني اسلامي، حاكميت از آن خداست كه سپس به پيامبر تفويض شده، و وفق اعتقادات شيعه و اصل امامت، در ولايت ائمه تداوم يافته است. از همين رو، يكي از موضوعات تاريخ انديشۀ سياسي شيعه غاصب بودن حكومت‌ها و جواز يا عدم جواز همكاري با حكومت جور بوده است. چنين اصولي موضوع چگونگي همكاري فقها با دستگاه سياسي مستقر را در كانون تحليل قرار مي‌داده است. در همين رابطه، پرسش اصلي اين مقاله بر آن است كه اَشكال رابطۀ سلطان و فقيه تا عصر قاجاري بر چه الگوهايي استوار بوده است؟  فرضيۀ مقاله بر اين است كه رابطۀ سلطان فقيه به تبع تحول در مناسبات اجتماعي و سياسي دگرگون شده و توانسته است با توجه به امكاناتي كه در فقه شيعه وجود دارد متناسب با اقتضائات زمانه بازسازي شود. يافته‌هاي مقاله نشان داده است كه الگوي دوگانۀ سلطان فقيه، در طي ادوار تاريخي مختلف، از اِعراض تا همكاري را پيموده است كه مقدماتِ نظري تاريخي تحقق ولايت فقيه در دوره نهايي را فراهم كرده است. چارچوب نظري پژوهش از منظر تاريخ انديشۀ سياسي تدوين شده است. روش مقاله توصيفي تاريخي است و داده‌ها به صورت كتابخانه‌اي اسنادي جمع آوري شده‌اند.