بررسي و تحليل انواع ادبي در اشعار نظامي گنجوي

زمينه و هدف: انواع ادبي يكي از نظريه هاي علوم ادبي و مشتمل بر موضوعاتي است كه با ويژگيهاي فني خاص بصورت نظم و نثر مطرح ميشود. موضوع اصلي انواع ادبي به شيوۀ جديد، طبقه بندي آثار ادبي از نظر مادّه و صورت است. بر اين اساس متون ادبي در چهار دستۀ ادبيات حماسي، نمايشي، غنايي و تعليمي جاي گرفته اند. طبقه بندي متون ادبي به اين شيوه به پيروي از نظريّۀ داروينيسم ابتدا از تفكر يوناني سرچشمه گرفت و توسط كساني مانند افلاطون و ارسطو مطرح گرديد. تقسيم بندي آثار ادبي در ادبيات كلاسيك ايران نيز بي‌سابقه نبوده است؛ اما آنچه در گذشته مورد توجه قرار ميگرفت، طبقه بندي متون ادبي بر اساس شكل ظاهر بود. ازآنجاكه با دسته بندي گونه هاي ادبي كه در آثار شاعران پراكنده اند، ميتوان دريچه اي بسوي كشف ويژگيهاي دروني يك اثر گشود، هدف اين مقاله «بررسي و تحليل گونه هاي ادبي در آثار نظامي» است. تعيين ژانرهاي ادبي و زيرمجموعۀ هر يك و همچنين تأثيرگذاري اوضاع سياسي، اجتماعي و فرهنگي در كاربرد آنها هدف اصلي پژوهش حاضر است. روش مطالعه: جهت آشنايي با مباني انواع ادبي و همچنين شرح احوال و آثار نظامي از منابع كتابخانه اي استفاده شد. سپس با مطالعۀ آثار شاعر، شواهد گونه هاي ادبي استخراج شد و پس از معرفي هريك از ژانرها با استفاده از روش تحليل متن، مورد بررسي و تحليل قرار گرفت. يافته ها: علاوه بر انواع ادبي اصلي، زيرمجموعه هاي آن نيز در آثار اين شاعر با وسعت و تنوع بسياري بكار رفته است كه مهمترين آنها عبارتند از: اعتذاريات، تقـاضـا و درخـواست، ساقينامـه، شكواييه، شهرآشوب، طردّيات، مـدح، مرثيّه، معـراج نـامه، و مفاخره. نتيجه گيري: اگر انواع ادبي غنايي-تعليمي، حماسي-تعليمي-، و تعليمي-تعليمي را از زيرمجموعه هاي ادبيات تعليمي بدانيم، پنج گنج نظامي را ميتوان از نمونه هاي موفق نوع ادبي تعليمي- غنايي، و تعليمي-حماسي دانست. وجود زيرمجموعه هاي متعدد انواع ادبي در آثار نظامي نشانۀ وسعت ديد و انديشۀ او و همچنين قدرت شاعري اوست.