تحليل گفتمان ايدئولوژيكي تذكره المعاصرين با رويكرد سبك‌شناسي انتقادي

زمينه و هدف: تذكره المعاصرين حزين بجهت ويژگيهاي منحصربفردش، اثري ممتاز بشمار مي‌آيد؛ حزين در اين تذكره، ديدگاه هاي انتقادي خود در زمينۀ شعر و شاعري (نقد ادبي) و نيز تحليلهاي سياسي، فرهنگي و اجتماعي خود را عرضه ميكند؛ بدين ترتيب اين اثر، علاوه بر اينكه منبع ارزشمندي براي پژوهشهاي تاريخي، فرهنگي، ادبي و ... محسوب ميشود، بجهت احتوا و انعكاس سازوكارهاي انديشگاني مؤلف در بافت خاص اجتماعي - فرهنگي، مجال تحليل گفتماني متن را براي پژوهندگان فراهم آورده است. مسئلۀ اصلي اين تحقيق، كنكاش در لايه هاي سبكي كتاب تذكره المعاصرين نوشتۀ حزين لاهيجي، بمنظور بازنمايي و تحليل ايدئولوژي مستور در زيرساختهاي زباني و ادبي اين متن است. روش مطالعه: اين پژوهش با استفاده از روش توصيفي و تحليلي و استدلالي انجام شده است. يافته ها: حزين لاهيجي در نقل واقعيات عصر خود و نحوۀ زيست و شاعرانگي شعراي مذكور در اين تذكره، پايبندي بسياري به باورهاي اخلاقي، فرهنگي و بيش از همه انتقادي-ادبي خود نشان ميدهد و با انتخاب گفتمان تك‌صدايي، هيچ‌ سستي و ترديدي در داوريهاي شخصي و قضاوت در اوضاع و احوال و دانش و سيرت شاعران نمينمايد. نتيجه گيري: نتايج تحقيق شامل اين اطلاعات است: در لايۀ ايدئوژلويكي، نويسنده در ضمن بازگويي تاريخ، بصراحت و با تعصب از قضاوتهاي شخصي خود در باب مهارتهاي هنري و شعري شاعران و خصايص اخلاقي آنان سخن ميگويد. در لايۀ واژگاني غلبه با شاخصهاي اسمي و مكاني شيعي است كه بر گرايشهاي عقيدتي نويسنده تأكيد دارد، فراواني رمزگان اخلاقي در مقايسه با رمزگانهاي ادبي و مذهبي، جايگاه اخلاق را در مؤلفه هاي گفتماني نويسنده بسيار برجسته نموده است. در لايۀ نحوي، نويسنده با استفاده از جملات ساده و گسسته، صداي دستوري فعال، وجهيت قاطع اخباري، با صراحت و قطعيت از مؤلفه هاي انديشگاني و انتقادي خود جانبداري نموده است. در لايۀ بلاغي، كثرت كاربرد ابزارهاي بلاغي كمتر در خدمت ايدئولوژي و بيشتر درجهت تقويت زيب و زيور بياني است. در لايۀ كاربردشناسي، نويسنده با كنشگري بياني بدون بهره گيري از فرانقش هاي ارتباطي و تعاملي، با گفتمان تك‌صدايي، منظورهاي ايضاحي و اعلاني خود را محقق ساخته است.