كاربرد هنري دانش پزشكي در ديوان خاقاني

زمينه و هدف: استفاده از اصطلاحات علوم و دانشهاي مختلف در ابداع مضامين و آفرينش صور خيال يكي از شيوه هاي شاعران در بيان آراء و تبيين انديشه هاي ذهني است. يكي از اين علوم، پزشكي است كه در ادبيات نمود خاصي پيدا كرده است و شاعران سبك آذربايجاني بويژه خاقاني اشعار فراواني در ارتباط با اين دانش سروده اند. وي به مناسبت از بيمارها، داروها و درمانها سخن گفته كه بدون آگاهي از طب و اصطلاحات دانش پزشكي فهم سروده هاي وي دشوار و پيچيده ميشود. هدف از انجام اين پژوهش پي ‌بردن به ميزان استفاده از كلمات و اصطلاحات اين دانش و كاربردهاي هنري آن در ديوان خاقاني شرواني و نيز آگاهي از اهداف شاعر از بكار بردن اين دانش است. روش مطالعه: جستار حاضر با روش توصيفي-تحليلي و با استفاده از مطالعات كتابخانه اي به تحقيق دربارۀ اصطلاحات پزشكي در ديوان خاقاني پرداخته و نمودار فراواني نيز رسم شده است. يافته ها: در ديوان خاقاني انواع اطلاعات پزشكي اعم از انواع بيماريها، داروها و درمانها، لوازم پزشكي، مشاغل و حتي باورهاي مرتبط با آن سخن بميان آمده است. خاقاني با استفاده از انواع آرايه هاي بياني (تشبيه، استعاره، كنايه و مجاز) و صنايع بديعي، چه لفظي (تكرار، انواع جناس، جناس، تصدير) و چه معنوي (ايهام، حسن تعليل، تضاد، تشخيص، لف و نشر، مراعات نظير (تناسب)، اسلوب معادله، پارادوكس و ...)، تصاوير شعري خود را هنريتر ساخته است. همچنين خاقاني از بكار بردن اين اصطلاحات اهداف گوناگوني را دنبال كرده است كه انعكاس اطلاعات دانش پزشكي خود به مخاطب، توصيف معشوق، مدح، نكوهش دشمنان و مخالفان، نكوهش فلك، توصيف طبيعت و مرثيۀ فرزند مهمترين اين اهداف بشمار مي‌آيد. نتيجه گيري: خاقاني در دانش طب و پزشكي اطلاعات وسيعي داشته و از امراض و بيماريهاي عهد خود آگاهي داشته است. او با خواص انواع داروها و تأثير آنها در درمان بيماران و نيز شيوۀ‎ درمان بيماريها آشنا بوده است؛ بنابراين بدون آگاهي از آن درك و فهم اشعارش براي مخاطباني كه از اين دانش بي‌اطلاعند دشوار و ديرياب خواهد شد. شاعر شروان با بكارگيري مبتكرانه و خلاقانۀ اين دانش و آراستن آن با انواع صناعات بياني و بديعي، در توصيفات خود موفقيت بيشتري يافته و با اين كار مهارت و استادي خود را به اثبات رسانده است.