بررسي تأثير مكتب علمي سمرقند بر علم نجوم دوره حكومت عثماني (مطالعه موردي تأثير كتاب المخلص في الهيئه نوشته محمود بن عمر چغميني)

مكتب علمي سمرقند را مي‌توان يكي از مهم‌ترين مراكز علمي در تاريخ علم دوره اسلامي قلمداد كرد. اين مكتب حاصل تكامل نهادهاي علمي پيش از خود بود كه از حدود 812 ق با شروع حكومت الغ بيگ در سمرقند پا گرفت. كتاب‌هاي برجاي مانده از اين دوره با گذشت زمان به منابع علمي معتبر تبديل شد و در قلمروهاي اسلامي موردِمطالعه قرار مي‌گرفت. در ميان رساله‌هاي هيئت كه مي‌توان آنها را درس‌نامه‌هاي آموزشي نجوم به‌شمار آورد، رساله الملخص في الهيئه چغميني بيش از همه مورد‌ِتوجه قرار گرفت و يكي از مهم‌ترين شرح‌هاي اين رساله توسط قاضي‌زاده رومي در همين مكتب نوشته شد. پس از كاهش فعاليت‌هاي محيط علمي سمرقند، برخي از دانشمندان اين منطقه به آناتولي مهاجرت كردند كه نقش بسزايي در شكل‌گيري سنت نجومي عثماني ايفا كردند. اين مقاله با بررسي شخصيت علمي چغميني به‌دنبالِ عرضه تأثير اين دانشمند مسلمان و آثارش بر نجوم دوره عثماني است. شمار شاگردان و رهروان علمي چغميني در حوزه علم نجوم دوره عثماني، تثبيت كتاب الملخص به‌عنوانِ منبع درسي در مدارس و نهادهاي آموزشي عثماني، و نگارش شرح‌هاي مختلف بر الملخص، به‌ويژه به زبان‌هاي فارسي و تركي همگي نشان از گستره تأثيرگذاري اين كتاب ارزشمند است.