بررسي نقش استعجاز در ساختار معنايي اصطلاحات زباني در چارچوب معناشناسي شناختي

اصطلاحات زباني عبارت‌هايي هستند كه به سادگي و با دانستن دستور و معناي واژگان، نمي‌توان معناي آنها را پيش‌بيني كرد. در اين مقاله به بررسي گونه‌اي از اصطلاحات زباني از دريچه معناشناسي شناختي و بر پايه رده‌بندي اصطلاحات زباني در چارچوب نظريات فيلمور و ديگران (1988) و استعجاز در قالب نظريات گوسنز (1990)، و تعيين نقش استعجاز در ساختار معنايي آنها پرداخته‌ايم. استعجاز، حاصل حضور همزمان استعاره و مجاز در يك ساختار معنايي و تعامل آنها با يكديگر است. اصطلاحات مورد بررسي در اين مقاله، اصطلاحات رايج حاوي اندام‌واژه‌ها هستند كه ساختار رده‌شناختي واژگان-آشنا در قالب نحوي متعارف دارند و داراي حالت جوهري مي‌باشند. در اين بررسي به دو نتيجه مشخص رسيديم؛ اول اينكه، در كنار استعاره و مجاز، استعجاز هم نقش پررنگي در ساختار معنايي اصطلاحات حاوي اندام‌واژه‌ها دارد و دوم اينكه، استعجاز دخيل در ساختار معنايي اين اصطلاحات از نوع «مجاز درون استعاره» است كه در آن، استعاره، زمينه را براي ظهور مجاز فراهم مي‌كند. اين يافته‌ها در چارچوب رويكرد ذيل به صدر قابل تحليل است، بدين ترتيب كه ابتدا نقش يا كاركرد انتزاعي عضوي از بدن، از رهگذر عملكرد استعاره، در قالب يك حوزه عيني، مفهوم سازي مي‌گردد، سپس، مجاز وارد عمل مي‌شود و آن نقش يا كاركرد انتزاعي را با نام عضو عيني مربوطه جايگزين مي‌كند؛ بدين ترتيب از مفهومي كاملاً انتزاعي در ذيل، به مفهومي تا حد ممكن عيني و ملموس در صدر مي‌رسيم.