ريشه‌يابي فرقه‌شناختي و تطورسنجي روايات مجازات شيخين پس از ظهور در متون روايي شيعي

نُه روايت در بحارالانوار به مجازات و سوزاندن شيخين به‌ دست قائم اشاره دارد. مساله اين پژوهش تاريخ‌گذاري و ريشه‌يابي فرقه‌شناختي اين روايات و نيز تطورسنجي آن‌هاست. بررسي منابع روايي فرق شيعي يعني زيديه، اسماعيليه، نصيريه و دوازده ‌امامي نشان مي‌دهد كه ريشه اين گفتمان به حلقه‌هاي غاليان قرن دوم به بعد مي‌رسد و شرح و تفصيل آن توسط خصيبي پيشواي نصيريان صورت گرفته است. افكار غاليانه، جريان شعوبي‌گري و عرب‌ستيزي در شكل‌گيري و فربه‌شدن اين گفتمان نقش بسزايي داشته و اصل تبّري از اصول كلامي امامي سبب راه يافتن اين روايات به برخي منابع امامي شده است. در آثار متقدم اماميه اين مجازات در قالب عباراتي موجز و مشابه فقط در انتهاي دو روايت كمال‌الدين ديده مي‌شود كه تقطيع و تلخيصي است از آنچه پيش‌تر در ميان غلات رواج داشته است. در إسناد هر دو رواياتِ صدوق نام متهمان به غلو به چشم مي‌خورد. دلائل‌الامامه - كتابي غاليانه و مجهول‌المولف- نيز رواياتي در اين موضوع دارد كه متأثر از الهدايهالكبري است. بحارالانوار با تكرار چندباره روايات غلات و اماميه بسامد روايت را بالابرده است. تكرار اين روايات در منابع اخباريان قرن يازده و بعد از آن اين موضوع را در منظومه فكري اماميه برجسته كرده، حال‌آنكه ريشه اين روايات به غلات و نصيري‌ها مي‌رسد. اين تحقيق با روش تحليل محتوا با طي كردن گام‌هايي چون جمع‌آوري داده‌ها، مقوله‌يابي و كدگذاري روايات، مقايسه كمّي و كيفي آن‌ها و بررسي إسناد-متن روايات نتايج خود را ارائه داده است.