ارزيابي آلودگي فلزات سنگين در رسوبات، آب و ماكروبنتوزهاي تالاب هورالعظيم (خوزستان)

پيشينه و اهداف: شيميايي آب نمي تواند اطلاعات كاملي از ميزان دسترسي زيستي به فلزات در محيط زيست را بدهد، در حالي كه بررسي اين ذخيره در زنجيره آب، رسوب و ماكروبنتوز مي تواند ميزان چرخش و خطر ذخيره را در  بوم‌سازگان نمايان ‌تر كند. تالاب هورالعظيم در غرب استان خوزستان قرار گرفته است كه بخش‌هاي وسيعي از آن به دليل توسعه ميدان نفتي آزادگان خشك شده و گسترش آلودگي فلزات سنگين در محيط آن، مي ‌تواند زمينه بروز خطرات جدي را براي اين زيست بوم و انسان ‌هاي پيرامون آن فراهم كند. از اين‌رو مطالعه حاضر با هدف ارزيابي غلظت فلزات سنگين كادميوم، نيكل، سرب و واناديوم در آب، رسوبات و ماكروبنتوزهاي تالاب هورالعظيم. به عنوان منطقه اي با فعاليت ‌هاي نفتي بالا انجام شده است. روش ها : اين مطالعه در زمستان 1396 به منظور بررسي غلظت فلزات سنگين كادميوم، نيكل، سرب و واناديوم در 8 ايستگاه در تالاب هورالعظيم انجام شد. جامعه آماري براي سنجش فلزات سنگين با سه تكرار شامل 24 نمونه آب، 24 نمونه رسوب و 24 نمونه ماكروبنتوز بود. در اين ميان، گونه هاي موجود در نمونه ‌هاي ماكروبنتوزي پس از شستشو در الك 0.5 ميكرون، شناسايي شدند. پس از هضم نمونه ها، غلظت عناصر توسط دستگاه طيف‌سنج نشري پلاسماي جفت شده القايي (ICP-OES) مدل Vista Pro Axial اندازه گيري شد. مقايسه داده ‌هاي فلزات سنگين نمونه هاي آب و رسوب با استفاده از نرم افزار SPSS23 صورت پذيرفت. همچنين به منظور بررسي پراكنش نرمال نتايج از آزمون Shapiro-wilk استفاده شد. از روش آماري تحليل واريانس يك طرفه نيز براي مقايسات كلي و از آزمون توكي جهت مقايسات چندگانه و معني دار بودن اختلاف ها در سطح 95 درصد استفاده شد. يافته ها:غلظت فلزات سنگين در رسوبات بالاتر از آب و ماكروبنتوزها بود. در حالي كه غلظت اين فلزات در ماكروبنتوزها در مقايسه با آب نيز بالاتر بود(0.05 P). فلزات سنگين در ايستگاه 1 (چذابه) به عنوان ايستگاه فاقد فعاليت نفتي، كمترين غلظت و در ايستگاه 4 (حد فاصل پد 3 تا پد 12) به عنوان ايستگاه با فعاليت نفتي زياد، بالاترين سطح را داشتند (0.05 P). ايستگاه حدفاصل پد 3 تا پد 12 به همراه ايستگاه حد فاصل پد 9 تا پد 12 براي  تمامي فلزات بالاترين شاخص غني‌شدگي را داشتند. كمترين ميزان شاخص غني ‌شدگي نيكل ، واناديوم و كادميوم در ايستگاه چذابه و كمترين ميزان شاخص غني شدگي سرب در ايستگاه شط علي اندازه ‌گيري شد. در خصوص شاخص فاكتور آلودگي فلزات سنگين، ايستگاه حدفاصل پد 3 تا پد 12 با مقادير4، 1.16 ، 0.86 و 3.41 براي عناصر كادميوم، نيكل، سرب و واناديوم بالاترين ميزان اين شاخص را داشتند. همچنين ايستگاه چذابه با مقادير 3.25، 0.18 و 0.54 براي فلزات كاميوم، نيكل و واناديوم و ايستگاه شط علي با مقدار 0.58 براي فلز سرب كمترين ميزان اين شاخص را از خود نشان دادند. ايستگاه حد فاصل پد 3 تا پد 12 با مقدار 1.92 نيز  بالاترين ميزان شاخص PLI را داشت. در ايستگاه ‌هاي مورد بررسي در تالاب هورالعظيم 10 خانواده ماكروبنتوز (Valvatidae, Unionidae, Thiaridae, Hydrobiidae, Physidae, Chironomidae, Ceratopogonidae, Sinmuliidae, Gomphidae و Tipulidae) و 11 جنس شناسايي شد. دراين ميان، ايستگاه چذابه با مقدار 43.8 بالاترين ميزان شاخص زيستي BMWP و با مقدار 4.86 بالاترين ميزان شاخص زيستي ASPT را  از خود نشان داد. نتيجه گيري:  در نهايت نيز مشخص گرديد كه با توجه به تداوم فعاليت‌هاي استخراج نفت و تخليه آلاينده هاي سمي به تالاب هورالعظيم، پتانسيل زيادي جهت افزايش سريع و تجمعي غلظت فلزات به ويژه واناديوم و كادميوم و عبور آنها از حد بحراني وجود دارد. همچنين شاخص‌هاي سنجش شدت آلودگي رسوبات، ايستگاه حد فاصل پد 3 تا پد 12 را به عنوان آلوده‌ترين ايستگاه در تالاب هورالعظيم در مقايسه با ايستگاه چذابه نشان دادند. وجود همبستگي بين ميزان غلظت فلزات سنگين در رسوب و ماكروبنتوز علاوه بر اينكه تأكيدكننده جذب و انتقال فلزات در طول زنجيره غذايي است، نشان داد كه مي‌توان از ماكروبنتوزها به عنوان بهترين شاخص‌هاي زيستي استفاده نمود.