انسان كامل و خليفه‌الله در مكتب ابن‌عربي و ارزيابي آن بر اساس مأثورات امام سجاد (ع)

در منابع ديني ما از قرآن تا مأثورات ائمه (ع)، درباره مقام خليفهاللهي مطالبي وجود دارد. در عرفان اسلامي نخستين بار ابن‌عربي، عارف قرن ششم هجري، اصطلاح «انسان كامل» را به كار برد و خليفهاللهي را به انسان كامل نسبت داد. حال پرسش اين است كه: آيا انسان كامل ابن‌عربي، همان خليفهالله است كه در قرآن و منابع روايي به آن اشاره شده است يا نه؟ پاسخ اين پرسش به تتبعي گسترده در تمام متون روايي نياز دارد. پژوهش حاضر در صدد است ابتدا آموزه انسان كامل از منظر ابن‌عربي را بكاود و سپس با تكيه بر مأثورات امام سجاد (ع)، مقام خليفهاللهي را از منظر ايشان بررسي كند. در فرجام به اين نتيجه رسيديم كه انسان كامل مد نظر ابن‌عربي در برخي از ويژگي‌ها با خليفهاللهي كه امام سجاد (ع) بيان كرده است، شباهت دارد ولي در برخي ديگر با آن متفاوت است.