دو تفسير مختلف از علم اجمالي در فلسفه‌ي سينوي و توانايي آن در حل اشكال فرمول‌هاي پيچيده‌ در رد وجود ذهني

برخي از اشكال‌هايي كه انديشمندان غربي به وجود ذهني وارد كرده‌اند نزد فيلسوفان ما هنوز ناشناخته ‌است. براي نمونه، هوسرل با پيش‌كشيدن دشواره‌ي فرمول‌هاي پيچيده‌ي رياضي مدعي است هيچ صورت ذهني براي امور پيچيده، مثلاً براي «چند ميليون ضلعي»، وجود ندارد. گرچه تصور ذهني امور پيچيده‌ به‌معناي عام خود براي انديشمندان مسلمان مطرح نبوده‌، بعضي از آن‌ها گاه بحثي مشابه را پيش‌كشيده و گفته‌اند به چنين اموري علم اجمالي داريم. بر پايه‌ي مبادي شناخته‌شده‌ي فلسفه‌ي اسلامي، به‌ويژه فلسفه‌ي سينوي، نيز نخستين پاسخي كه به‌ ذهن خطور مي‌كند همين علم اجمالي است. ولي علم اجمالي و/يا بازسازي آن آيا مي‌تواند پاسخ درخوري براي امور پيچيده‌ باشد؟ علم اجمالي، به‌ويژه در فلسفه‌ي سينوي، خود مي‌تواند دو تفسير مختلف داشته‌باشد: (1) علم بسيط بالفعل - كه ناخودآگاه است؛ (2) علم بالقوه. نشان‌خواهيم‌داد ‌معناي (1) در نهايت پذيرفتني نيست. از اين‌رو مطلق علم ناخودآگاه را – پس از ريشه‌يابي در فلسفه‌ي اسلامي و برخي از فيلسوفان غربي هم‌چون لايب‌نيتس - با چند دليل به‌چالش مي‌كشيم. ولي معناي (2) في‌نفسه پذيرفتني است. پس با ريشه‌يابي (2) در آثار ابن‌سينا و شرح و تفسير آن، نشان خواهيم داد ما گاهي چنين علم بالقوه‌اي داريم و اموري چون ملكه‌ي اجتهاد علمي را نيز با همين علم بالقوه مي‌توان تحليل كرد. بالاخره بررسي خواهيم كرد همين علم اجمالي بالقوه‌ي پذيرفتني به‌طور خاص در مورد اشكال فرمول‌هاي پيچيده تا چه اندازه مي‌تواند كارايي داشته‌باشد.