مكتوبي نويافته از قلندران و بحثي مختصر در لوتر قلندري (و ويرايشي تازه از مكتوبات)

در ايران بسياري از گروه‌ها،‌ فرقه‌ها و حتي برخي از صاحبان اصناف و حِرف به‌مرور زمان زباني خاص را ابداع مي‌كردند كه شناختن جزئيات و حتي درك كلي آن براي ديگران سخت و گاه غيرممكن مي‌نمود. قلندران يكي از مهم‌ترين طبقات اجتماعي در ايران بودند كه انديشه و به تبع آن زباني خاص خود داشتند و هنوز نشانه‌هايي روشن از آنها در فرهنگ ايران ديده مي‌شود. به رغم همة كوشش‌هاي ارزشمندي كه در شناخت قلندران انجام شده است،‌ هنوز بسياري از نكات پيرامون ايشان ناديده يا ناشناخته باقي مانده است. زبان ساختگي يا لوتر قلندري يكي از موضوعات شايستۀ تأمل است. از ميان آثار به‌جاي‌مانده از قلندران، نامه‌هاي آنها به يكديگر مشحون از واژگان و اصطلاحات خاص اين طبقه و نمايانگر شيوۀ سلوك و انديشيدن آنهاست. مشهور‌ترين اين نامه‌ها در كليّات عبيد زاكاني آمده است. برخي از پژوهشگران در انتساب اين آثار به عبيد ترديد كرده‌اند. در كليّات عبيد زاكاني، نسخۀ كتابخانۀ راغب‌پاشا،كه پيش‌تر مورد توجه مصححان آثار عبيد نبوده است، اين دو نامه همراه با نامۀ سومي ديده‌ شده كه بسيار به دو نامۀ پيشين شباهت دارد. در نوشتۀ حاضر پس از ذكر پيشينه، متن هر سه نامه را با توجه به دستنويس‌ها، چاپ‌ها، ويژگي‌هاي سبكي و برخي منابع هم‌ارز بررسي مي‌كنيم و مي‌كوشيم در ضمنِ ارائۀ نامۀ نويافته، ويرايشي دقيق‌تر از دو نامۀ نخست به‌دست دهيم. درنهايت با درنگ بر بعضي از اصطلاحات و واژه‌ها، صورت صحيح و برخي از وجوه معنايي آن‌ها و خوانش خود را از پاره‌اي عبارات توضيح مي‌دهيم.