تصديق و نسبت آن با مساله صدق و كذب و خطا

تصديق حقيقتي ذووجوه و داراي سه جنبه علمي، گرايشي و فعلي است. از جنبه علمي نوعي تصور، از جنبه گرايشي نوعي اعتراف و باور و از جنبه‌ فعلي معلول نفس (حكم) است. ذووجوه بودن تصديق وجه تمايز آن از تصور است. برخي ديدگاه‌هايي تنها به يك يا دو جنبه آن توجه كرده‌اند و همين باعث تشتت در تعريف تصديق شده است. ملاصدرا توجه بيشتري كرده،‌ لذا گاه آن را اعتقاد (نوعي گرايش) و گاه آن را تصوري خوانده است كه عين حكم است. بهتر است اين سه را تجميع و هر كدام از تعابير «اعتقاد»، «تصور» و «حكم» را ناظر به يكي از وجوه تصديق بدانيم. تعبيرِ «تصور» ناظر به جنبه‌ علمي، تعبيرِ «باور» ناظر به جنبه گرايشي و تعبيرِ «حكم» ناظر به جنبه فعالانه تصديق است. با اين تعريف معلوم مي‌شود تصديق غير از قضيه است؛ قضيه از اقسام تصور است. هم‌چنين تصديق متصف به صدق و كذب نمي‌شود؛ زيرا آن‌دو نيز از اوصاف قضيه‌اند. خطا نيز مربوط به مدرِك است، اما از آنجا كه تصديق از حيث سومْ فعل است، بنابراين مي‌توان تصديق را با توجه اين حيثيت متصف به خطا دانست.