بررسي و تبيين عوامل مؤثر در سير تكوين فضاهاي تاريخي شهرها (نمونه موردي: ميدان توپخانه- شهر شيراز)

در ايــن مقالــه با هــدف درك چگونگى شكل‌گيري الگوى فضايى «ميدان توپخانه» در شهر ايرانى، به پيگيري پيشينۀ اين فضا و عوامل بنيادين دخيل در شكل‌گيري آن پرداخته شده است. بدين منظور ساختار تاريخي شهر شيراز و محل مراكز حكومتي دوره‌هاي قبل از زنديه بررسي شده تا بستر و زمينۀ اين ميدان شناخته شود. همچنين به تعريف و تحليل واژۀ «ميدان» پرداخته شده تا به اين فرضيه كه آيا «توپخانه» ميدان بوده است يا از فضايي حادث شكل يافته، پاسخ دهيم. فضاي توپخانه از نظر عملكرد و فضاي پيراموني، ويژگي‌هاي ميدان را دارد ولي از لحاظ شكل و بدنه به دليل اتصالي كه به بافت قديمي شهر داشته و در همجواري بناهاي از پيش‌ ساخته‌شده و حتي صدمه‌ديده قرار گرفته است به شكلي نه‌چندان منظم به بدنه‌اي ناپيوسته تبديل شده است. به‌طور كلي تركيب‌كردن ساختمان‌ها با عملكردهاي متفاوت در اطراف ميدان، نشان‌دهندۀ اهميت گردآوردن شهروندان در يك فضاي عمومي و تقويت روابط اجتماعي در ميدان است و اين تركيب‌ها بر حسب نقش، عملكرد و خصوصيات بناهاي پيرامون ميدان، اشكال متفاوت به ميدان مي‌دهد. محصوربودن ميدان با جداره‌هاي تعريف‌شده و پيوسته يكي از بارزه‌هاي اصلي ميدان است به‌گونه‌اي كه هيچ‌گونه انقطاع و گسيختگي در بدنۀ ميدان وجود نداشته باشد. نحوۀ اتصال بناها به شبكۀ ميدان به‌صورت اتصال مستقيم است. اهميت ميدان محدود به شكل و فرم ظاهري آن نيست بلكه به‌عنوان يك عرصۀ عمومي محل تجمع شهروندان است، در بيشتر موارد به خاطر يادآوري وقايع تاريخي و نيازهاي اجتماعي اهميت دارد. ساختار اين پژوهش مبتني بر منابع علمي – تاريخي كتابخانه‌اي و منابع مكتوب و تصويري دست ‌اول و دست ‌دوم است و تحليل و ارزيابي شواهد موجود در قالب روش تفسيري – تاريخي صورت پذيرفته است.