مطالعه انتقادي ديدگاه محقق اصفهاني درباره معاد جسماني

معاد از مباحث مهمي است كه انديشمندان مسلمان در بستر آن آراي متعددي را پيرامون چگونگي جسماني بودن آن و نيز چگونگي رجوع بدن در آخرت ارائه نموده‌اند. محقق اصفهاني يكي از بزرگ‌ترين متفكران و عالمان شيعي است كه با تأثيرپذيري از آراي استادش، آقا علي حكيم، ديدگاه‌هاي متفاوت و تامل‌برانگيزي در اين باره مطرح كرده و اين آراء در تقابل با ديدگاه صدرالمتألهين در مورد چگونگي معاد جسماني قرار دارد. حكيم اصفهاني با نظر به مباني‌اي همچون تعلق نخستين نفس ناطقه به روح بخاري، وجود رابطه اتحادي ميان روح بخاري و بدن با نفس ناطقه، عليت اعدادي روح بخاري براي نفس ناطقه و عليت فاعلي نفس ناطقه براي روح بخاري، بازگشت همه موجودات به سوي خداوند در قوس صعود، و نيز تأثيرگذاري خاص ملكات نفساني بر بدن، بر بازگشت ابدان انساني به نفوس ناطقه در آخرت استدلال كرده است. در اين مقاله، پس از توضيح اين مباني و ادله نشان داده شده است كه نقدهاي متعددي را مي‌توان بر آن وارد دانست كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان بدين موارد اشاره كرد: برداشت نادرست از حيوانيت در تعريف انسان، فهم غيردقيق از رابطه علّي نفس و بدن و نحوه اثرگذاري آنها بر يكديگر، ناسازگاري با اصل امتناع اعاده معدوم و عدم توجه به جايگاه قوه خيال در تبيين معاد جسماني.