بررسي نقش ادعيه و اذكار در طب و طبابت دوره قاجار

زمينه و هدف: با وجود ورود شيوه‌هاي نوين طبي و درماني در تاريخ پزشكي دوره قاجار، طب سنتي همچنان در كنار آن به حيات خود ادامه داد و گروههاي مختلفي در اين دوره به امور طبي و درماني مي‌پرداختند. يكي از اين گروههاي فعال در حوزه بهداشت و درمان افرادي بودند كه بر اساس دعا، ذكر، طلسم و خرافات به ارائه خدمات طبي و درماني مي‌پرداختند. هدف اين تحقيق بررسي كاركرد طبي و درماني انواع ادعيه و اذكار در طب و طبابت دوره قاجار است از اين حيث اين تحقيق در پي پاسخ به پرسش زير است: نقش ادعيه و اذكار در طب عاميانه دوره قاجار به چه ميزان و به چه صورت بوده است؟مواد و روش‌ها: جامعه آماري اين پژوهش را كتاب‌هاي تاريخي، تاريخ پزشكي و سفرنامه‌هاي دوره قاجار دربر مي‌گيرد. اين پژوهش بر اساس روش توصيفي - تحليلي و از طريق گردآوري فيش‌هاي تحقيقاتي از منابع كتابخانه‌اي انجام شده است.يافته‌ها: شيوه‌هاي درماني مبتني بر به‌كار‌گيري دعا و اذكار در طب دوره قاجار مرسوم بوده است و براي درمان، بهبود و حتي پيشگيري از بيماري‌هاي مختلف واگيردار و غيرواگير‌دار از ادعيه و اذكار استفاده مي‌شده است. اين امر منحصر به طبقه عامه نبوده است بلكه در ميان درباريان و طبقات خواص نيز كاربرد داشته است.نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد در دوره قاجار دعانويس‌ها يكي از گروههايي بودند كه با روش‌هاي مبتني بر ادعيه و اذكار و البته از جنبه خرافي به درمان بيماري‌هاي مختلف روحي و جسمي مي‌پرداختند؛ و اين گروه از سوي مردم عامي و حتي درباريان نيز مورد پذيرش بودند. ازجمله دلايل پذيرش آنان مي‌توان به عواملي چون فقر، كمبود خدمات طبي دولت، نوپا بودن روش‌هاي نوين طبي، عدم اعتماد كافي به پزشكان غربي، جهان‌بيني و تقدير‌گرايي مردم اشاره كرد. البته حوزه فعاليت و شيوه درماني دعانويس‌ها و دعا‌گوها آسيب‌هاي چون: انتشار بيماري‌هاي واگيردار و خطرناك، عدم توجه به دستورات بهداشتي به واسطه تقديرگرايي، رواج جبر‌گرايي، هدررفت پول مردم به واسطه فريب‌كاري فروشندگان طلسم‌ها را در پي داشت.