معني‌ شناسي شناختي و دستوري‌شدگي: مطالعۀ موردي فعل «خواستن»

براساس باور زبان‌شناسان تاريخي ـ شناختي ازجمله هاينه (1997)، زبان، محصول تعامل نظام شناخت انسان با محيط پيرامون است. بازنمايي ساختار مفهومي‏اي كه انسان از چنين تعاملي دريافت مي‏كند، نقطۀ مركزي مطالعات معناشناسي شناختي را رقم مي‏زند. ساخت معاني واژگاني و دستوري در اين رويكرد، براساس ساختارهاي ذهني، مكاني و فضايي و الگوهايي به‌نام طرح‌واره‏هاي تصويري شكل مي‏گيرد.  مجموعۀ وسيعي از مطالعاتي كه پيدايش مقولات نحوي از مقولات واژگاني را در زبان‏هاي دنيا و براساس فرايندهاي شناختي و تغييرات وسيع معنايي بررسي مي‏كنند از رويكرد دستوري‏شدگي پيروي مي‏كنند. در اين پژوهش برآنيم تا با واكاوي نمونه‏اي از ساخت‏هاي مهم دستوري‏شده در فارسي يعني: فعل معين «خواستن» در نقش نشانۀ زمان آينده  به بررسي چگونگي رخداد تغيير معنا در روند دستوري‏شدگي براساس فرايندهاي شناختي و طرح‌واره‏هاي تصويري بپردازيم. واكاوي درزماني فعل «خواستن» ما را به اين نتيجه رساند كه در راستاي دستوري‏شدگي اين فعل به نشانۀ زمان آينده، طرح‌وارۀ تصويري فعل «خواستن» يعني منبع ـ مسير ـ مقصد با طرح‌وارۀ تصويري زمان آينده مشترك بوده و به همين دليل، در خلال معنازدايي از فعل «خواستن» براي نمايش مفهوم زمان آينده، آن‏چه حفظ مي‏شود، طرح‌وارۀ تصويري مسير و آنچه زدوده مي‌شود ويژگي‏هاي غني معنايي ازجمله جاندار بودن فاعل، ارادۀ فاعل يا حضور اجباري مفعول چيز يا مفعول رويدادست. توجه به حفظ  طرح‌واره‏هاي تصويري در خلال پيدايش واحدهاي دستوري از واحدهاي قاموسي  يا فرايند دستوري‏شدگي، بيش‌ازپيش، اهميت طرح‌واره‏هاي تصويري را در ذهن بشر و روندهاي درزماني تحول زبان روشن مي‏سازد.