عجز، مضموني انسجام‌‌بخش در غزل بيدل

بحث انسجام و اثبات و نفي آن به‌‌ويژه در قالب غزل فارسي همواره مورد توجه پژوهشگران بوده‌‌است. اين موضوع دربارۀ غزل شعبۀ هندي سبك هندي و غزليات بيدل بحث‌‌ها برانگيخته و سرانجام به عدم‌انسجام و پاشان‌بودن غزل اين شعبه و غزل بيدل حكم شده‌‌است. پژوهش حاضر با بهره‌‌گيري از شيوه‌‌اي توصيفي-تحليلي و به‌كارگيري راه‌‌هاي بررسي انسجام متون و نظريۀ انسجام هليدي و حسن به بررسي انسجام در غزل بيدل در آيينۀ غزل اول ديوان او پرداخته و كوشيده‌‌است به اين پرسش پاسخ گويد كه حكم پاشان‌بودن غزل بيدل چرا و چگونه صادر شده‌‌است؟ نتيجه اين بررسي آن است كه از نظر محتوايي، مفهوم عجز يكي از مفاهيم انسجام‌‌بخش غزليات اوست؛ اما انسجام غزل بيدل در ‌هاله‌‌اي از صورخيال بكر، زبان خاص و ابهام و پيچيدگي غزل او پنهان است؛ ازاين‌رو براي اثبات انسجام آن درنگ در ويژگي‌‌هاي دستوري به‌‌ويژه مرجع ضماير، دقت در روابط واژگاني و تركيب‌‌هاي شعري، توجه به تكرار، هم‌‌معنايي، تضاد و پيوند جز و كلي كه بين اجزاي شعر به‌‌ويژه كلمات و تركيب‌‌هاي آن برقرار است؛ ضروري است. با چنين نگاهي مي‌‌توان هريك از غزليات او را در حداقل جمله‌‌ها خلاصه كرد و با كشف يك‌‌دستي فكري و معنايي غزل، لذت هنري نابي را تجربه كرد.