بررسي و ارزش‌گذاري كاربست تضييق مفهومي در واژۀ ضرب در تفاسير با محوريت آيۀ 34 سورۀ نساء

از جمله شاخه هاي مطالعاتي حوزۀ معناشناسي، بحث «تحوّل معنايي واژگان» در قرآن كريم است كه به معناي توجه به تغييرات ايجاد شده در معنا و مفهوم برخي واژگان در قرآن و پيشينۀ معنايي آن در دوران پيش از نزول يعني در عصر جاهلي است. تضييق مفهومي به عنوان يكي از اين تحولات معنايي، به معناي آن است كه ﺗﻌﺪاد اﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ با گذشت زمان و تحول جريانات رو ﺑﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﻬﺎده، و ﯾﮏ واژه، دريك معنا منحصر شده اﺳﺖ. اين اصل آن هنگام كه براي بررسي واژه اي در همان هنگام نزول اعمال شود، امري طبيعي و بدون نقد است. اما تضييق مفهوم يا معنا در قرآن هنگامي از مدار صحت خارج مي شود كه ميان نزول قرآن و تفسير آن فاصلۀ بسياري قرار گرفته باشد و مفسران بخواهند براساس تضييق مفهومي كه براي يك واژه در عصر تفسير رخ داده، كلام را تفسير و معنا كنند. برخي از واژگان قرآن مانند ضرب در آيۀ 34 نساء از اين سرنوشت برخوردار بوده است. هنگامۀ نزول قرآن اين واژه از معاني بسيار متعدد برخوردار بود كه يكي از معاني شايع آن نكاح بود. اما پس از چند قرن مفسران كه بيشتر و اولين آن ها غيرعرب زبان بودند، مفهوم گستردۀ ضرب را در كتك زدن حصر نموده و پس از آن در پي توجيهات متعدد در تفسير آيه برآمدند. اين پژوهش برآن است تا با بررسي معناشناسانۀ اين واژه و تبيين معاني گستردۀ ضرب و تمركز بر معناي نكاح براي آن تفسيري نو از آيه ارائه دهد و با ادله ها و مستندات ديگر آن را تحكيم بخشد.