اصالت‌سنجي نامه خليفه دوم به معاوية بن ابي سفيان درباره حوادث صدر اسلام

در برخي منابع حديثي شيعي مانند بحار الأنوار، روايتي طولاني نقل شده كه بنابر آن عبدالله بن عمر بن خطاب پس از شهادت امام حسين(ع) اعتراض گسترده‌اي بر ضدّ يزيد بن معاويه به راه مي‌اندازد. يزيد در پاسخ ابن‌عمر، نامه‌اي را كه خليفه دوم براي معاوية بن ابي‌سفيان فرستاده، نشان مي‌دهد. او در اين نامه، بسياري از حوادث صدر اسلام و به‌ويژه اقدامات منافقين براي غصب خلافت را شرح داده است. در اين مقاله اعتبار و اصالت اين روايت و خاستگاه و ريشه آن بررسي شده است. افزون بر ذكر شماري از نادرستي هاي تاريخي و ادبي راه‌يافته به اين روايت، با تحليل متن و سند به روش تطبيقي نشان داده شده كه مسئول پردازش اين داستان، به‌احتمال زياد حسين بن حمدان خصيبي است؛ هر چند نام او در سندِ روايت نيامده‌است. تقدّم خصيبي در اشاره به اين عهدنامه، اشتراكات متني و سندي برجسته با روايات خصيبي، نمود ويژگي‌هاي سبكي و منفرداتِ خصيبي در متن عهدنامه، از جمله دلائل اين مدّعا است. تحرير ديگري از اين داستان نيز در نسخ خطي وجود دارد كه نسبت آن با تحرير خصيبي بررسي و فرضيه استقلال و تقدّم آن مطرح شده‌است. گزارش مرتبطي نيز به بلاذري منسوب است كه اصالت آن قابل دفاع نيست و احتمالا در اثر نقل‌به‌معنا و خلط پديد آمده‌است.