ارزيابي ميزان آسيب‌پذيري مساكن شهر تبريز در برابر مخاطره زلزله (مطالعه موردي: منطقه 10 شهرداري)

تبريز به‌عنوان بزرگ‌ترين شهر منطقه شمال غرب كشور و قطب اداري، ارتباطي، بازرگاني، سياسي، صنعتي، فرهنگي و نظامي اين منطقه شناخته مي‌شود و به دليل مجاورت با گسل بزرگ و فعال تبريز جزء شهرهاي پرخطر از لحاظ لرزه‌خيزي مي‌باشد. اين پژوهش با هدف ارزيابي ميزان آسيب‌پذيري مساكن شهري منطقه10 شهر تبريز با استفاده از مدل فازي در بستر سيستم اطلاعات جغرافيايي صورت گرفته است. با توجه به ديدگاه سيستمي، تعيين آسيب پذيري مساكن شهري تنها با يك شاخص گويا نبوده، بلكه مي‌بايست شاخص‌هاي مختلف در ارتباط با يكديگر و به صورت تركيبي مورد مطالعه قرار گيرند. تعداد 12 متغير موثر بر آسيب‌پذيري لرزه‌اي شهر كه در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفتند عبارتند از: نوع مصالح، تعداد طبقات، كيفيت بنا، شيب، فاصله از ايستگاه‌هاي آتش نشاني، فاصله از بيمارستان‌ها، دسترسي به فضاهاي باز ، فاصله از تأسيسات خطرزا، دانه‌بندي قطعات، تراكم مسكوني، تراكم جمعيت و فاصله از گسل. لايه‌هاي موضوعي متغيرهاي مورد بررسي با استفاده از انواع توابع خطي كاهشي يا افزايشي به صورت فازي تبديل شدند. با استفاده از اين روش، مقادير همه نقشه‌هاي تهيه شده بين 0 و 1 تعريف شدند. جهت تركيب و همپوشاني لايه‌هاي موضوعي فازي شده نيز از عملگر گاما فازي در محيط نرم‌افزار ArcGIS استفاده شد و به اين ترتيب نقشه آسيب‌پذيري مساكن شهري منطقه 10 شهر تبريز استخراج گرديد. نتايج حاصل از پهنه‌بندي آسيب‌پذيري لرزه‌اي منطقه 10 شهر تبريز نشان مي‌دهد كه بالغ بر 12/6 درصد از فضاهاي شهري منطقه مطالعاتي در كلاس با آسيب‌پذيري لرزه‌اي زياد و 4/5 درصد در كلاس با آسيب‌پذيري لرزه‌اي بسيار زياد واقع شده‌اند. كاربري‌هاي با آسيب‌پذيري زياد و بسيار زياد عمدتا شامل كاربري‌هاي مسكوني واقع در محلات مركزي منطقه 10 مي‌باشند. عوامل مختلفي نظير تراكم جمعيتي و مسكوني بالا ريزدانه بودن ،بناها كيفيت پايين و فرسودگي ساختمان ها عدم دسترسي و كمبود شديد فضاهاي باز، شيب دار بودن سطح زمين وجود سازندهاي زمين شناسي سست و مجاورت با گسل فعال تبريز باعث شده اند كه محلات مذكور نسبت به خطر زلزله از آسيب- پذيري بسيار بالايي برخوردار باشند در اين رابطه بر اساس ضريب آسيب پذيري لرزه اي براي زلزله احتمالي با شدت ۱۰ در مقياس ،مركالي، ميزان آسيب وارده به ساختمانها در محلات خليل آباد و قرباني بين ۵۰ تا ۱۰۰ درصد خواهد بود حجم تخريب ساختمانها در محله ۴۲ متري نيز بالا خواهد بود. اين مقادير بر حجم گسترده خسارات و تلفات جاني و مالي در صورت وقوع زمين لرزه اي با بزرگاي بالا (بيش از ۶ ريشتر) دلالت دارد و كل منطقه ۱۰ (به ويژه قسمت هاي مركزي) متعاقب وقوع زلزله با شرايط بحراني مواجه خواهند شد.