عوامل موثر بر خودآگاهي هنري نگارگران مكتب اصفهان

اگر تشكيل يك حكومت ملي در لواي تشيع را مهم‌ترين دستاورد صفويان طي 254 سال بدانيم، پس بيراهه نيست اگر «فرديت هنري» و پيروِ آن، «خودآگاهي هنري» را نيز شگرف‌ترين دستاورد نگارگران مكتب اصفهان برشمريم. عده‌اي از منتقدان و مورخان هنري هنگام بررسي نقاشي‌هاي مكتب اصفهان به «فرديت هنري» اين نگارگران اشاره مي‌كنند كه تأكيدي بر خودآگاهي هنري آنان محسوب مي‌شود. اين نوشتار ضمن توصيف مفهوم «خودآگاهي هنري» به مهم‌ترين دستاوردهاي آن نيز مي‌پردازد كه مهم‌ترين آنها عبارت است از كسب و بروز هويت مستقل هنرمند. از ديگر تأثيرات خودآگاهي و فرديت هنري نگارگران اين دوران مي‌توان از ترويج آثار مرقوم و تأليف تذكره‌ها و خودنوشت‌هاي نگارگران اين عصر نظير «قانون الصور» و «مجمع الخواص» نام برد كه به غير از ذكر احوالات خود به توصيف تحولات و گرايش‌هاي هنري زمانه نيز مي‌پردازند. اما چه عواملي در بروز اين خودآگاهي هنري دست داشته است؟ اين نوشتار ضمن توصيف مفهوم خودآگاهي هنري، به بررسي عوامل مختلفي مي‌پردازد كه در رشد اين پديده نزد نگارگران مكتب اصفهان دست داشته‌اند. يافته‌هاي اين پژوهش، معطوف به بررسي نتايج خودآگاهي مزبور در برخي از نگاره‌هاي اساتيد مكتب اصفهان است. نگارگران اين عصر ضمن تجربه‌گرايي و تثبيت سليقه‌ هنري خويش از بازارهاي هنريِ خارج از مرزهاي ايران نظير هندوستان و امپراتوري عثماني غافل نبودند و آثارشان را به آنها نيز مي‌فروختند. روش تحقيق اين مقاله توصيفي-تحليلي و شيوه گردآوري اطلاعات آن كتابخانه‌اي بوده است، نمونه‌هاي كتاب‌آرايي و نگاره‌هاي آن نيز به شيوه گزينشي بوده و منحصراً به منتخبي از نگاره‌هاي مكتب اصفهان اختصاص دارد.