نقش اسنادي ادبيات منظوم در بازنمايي بناهاي تخريب‌شده صفوي مطالعه موردي: عمارت بهشت‌آيين در مثنوي نامه ميرزا محمد عليا نصرآبادي

بنا به سليقه و خواستِ شاهان صفوي، سفارش‌هايي مبني بر توصيف ابنيه‌ي احداثي به شاعران داده مي‌شد. منظومه‌ي خمسه‌ي سه گانه‌ي عبدي‌بيگ شيرازي، قصايد صائب تبريزي، گلزار سعادت ميرزامحسن تأثير، شهرآشوب محمدطاهر وحيد قزويني، رمزالرياحين رمزي كاشاني و مثنوي‌نامه‌ي وصف عمارت‌خانه‌ي شاهي ميرزامحمدعليا نصرآبادي از اين جمله آثار به شمار مي‌روند. اگرچه اغلب اين اشعار حاوي وجه مبالغه‌آميزي در توصيف و شرح فضا هستند؛ ولي با توجه به اينكه تعداد زيادي از اين بناهاي وصف‌شده به‌طوركلي ويران ‌شده‌اند، اين اشعار اطلاعات تاريخي مهمي را ارائه مي‌كنند كه نمونه‌ي اين موارد را در جايي ديگر نمي‌توان سراغ گرفت. شفيعاي شيرازي و ميرزامحمدعليا نصرآبادي، دو شاعر دوره‌ي صفوي، اشعاري را در وصف عمارت بهشت‌آئين سروده‌اند. مثنوي‌نامه‌ي نصرآبادي جزء آثار بديعي است كه در وصف عمارت بهشت آئين سلطان‌حسين صفوي سروده شده است. از اين بنا كه در دوره‌ي قاجار تخريب‌شده، اطلاعات بسيار كمي در اسناد منثور باقي ‌مانده است. از مشخصه هاي اصلي اين مثنوي‌نامه ارائه‌ي اطلاعات مربوط به تزئينات بنا، قواعد كار، نحوه‌ي انجام كار، دستمزد، دسته بندي در توضيح فضاي كلي بنا و تعريف حرفه ها و صفت هركدام از بخش هاست. مقاله‌ي حاضر كه به روش توصيفي- تحليلي انجام ‌شده است، نشان از آن دارد كه اين اشعار و به‌‌ويژه سروده‌ي نصرآبادي علاوه بر وصف بنا، اطلاعات مربوط به مكان قرارگيري، ترتيب بناها در نسبت با هم و پرداختن به فضا و محيط پيراموني و توصيف فضاي دروني و تزئينات به‌كاررفته را در اختيار قرار مي د هند.