يادگار: اصطلاحي ديواني در شاهنامه

واژه‌ي يادگار در معناي متداول آن بارها در شاهنامه به كار رفته ‌است؛ ولي تنها يك‌بار در داستان پادشاهي هُرمَزدِ نوشين‌روان، در هنگام شمارش و نگارش گنج و خواسته‌ي دژي كه پَرموده، پسر ساوه‌شاه، در آن محصور بوده، فردوسي اين واژه را در معنايي متفاوت به كار برده‌ و به احتمال بسيار آن را از شاهنامه‌ي ابومنصوري نقل كرده‌ است. تاكنون پژوهشگران آراي گوناگوني درباره‌ي معناي اين واژه مطرح كرده‌اند كه هيچ‌كدام گوياي معناي دقيق آن نيست. نگارنده در اين مقاله كوشيده است نشان دهد كه بر پايه‌ي منابع تاريخي (به‌ويژه زين‌الاخبار گرديزي)، واژه‌ي يادگار در بيت مزبور، اصطلاحي ديواني و معادل كلمه‌ي تذكره در متون تاريخي دوره‌ي اسلامي بوده ‌است. به گمان نگارنده واژه‌ي ayādgār در فارسي ميانه نيز افزون بر معاني مشهور «يادداشت»،‌ «رساله» و «سرگذشت‌نامه» بر اثر توسّع معنايي، معاني ديگري نيز داشته كه به‌سببِ ازدست‌رفتن متون فارسي ميانه به دست ما نرسيده؛ ولي در كتاب تاريخ سبئوس، مورّخ ارمني سده‌ي هفتم ميلادي حفظ شده است.